مباني كلامي «شرح التعرف»: اشاعره و ماتريديه

Theological foundations of "Sharhe al-Ta’arrof "(The Challenge between Ash'arites and Matoridites)

كتاب «شرح التعرف لمذهب التصوف»، اثر مستملي بخاري، ازجمله نخستين آثار صوفيانه فارسي است كه صبغه كلامي، ابعاد عرفاني و صوفيانه آن را تحت الشعاع قرار داده است. علي رغم جايگاه بلند اين اثر در ميان متون طراز اول متصوفه، تاكنون درباره مباني اعتقادي و جوانب كلامي آن پژوهش درخورِ اعتنايي به سامان نرسيده است. در اين مقاله نشان داده ايم كه وجهه نظر كلامي مولف و طرز استدلال و استنتاج وي در موارد متعدد - برخلاف آنچه در نگاه نخست به نظر مي رسد- با مباني و معتقدات اشاعره قابل انطباق نيست و قراين و شواهد گونه گون متني، تامل در جغرافياي تاليف كتاب و غلبه اعتقاد به مباني و معتقدات كلامي ماتريديه، در ميان علماي ماوراءالنهر، مويد آن است كه مستملي در تاليف كتاب خويش، در عين استقلال راي، از ديدگاه كلامي ماتريديه بيش از اشاعره متاثر بوده است.

Mostamli’s "Sharhe al-Ta’arrof" is one of the first Sufia mystical works in Persian literature. Its theological dimension overshadows the mystical one. Despite the high position of this work among the important Sufi texts, its basis dogmas and theological aspects has not been yet investigated fully and considerably. In this paper, we have shown that the author's Theological perspective and his Method of reasoning, contrary to prima faci, are not conformed to the foundations and beliefs of Ash'arites. A variety of textual texts, reflections on the geography of the book and dominance of the belief in the theological foundations and the theological views of Matoridites, among the Transoxiana's scholars, confirm that in the compilation of his book, Mostamli, in spite of being an independent author, has been influenced more from Matoridites than Ash’arites.