تحليل و بررسي راه حل الهيات پويشي در برون رفت از تعارض بين علم و دين (با تاكيد بر انديشه هاي گريفين)

Analysis and study of Process theology's solution in departure from conflict between science and religion (with emphasis on Griffin's thoughts)

مقاله حاضر بر آن است تا راهكار الهيات پويشي را براي رفع تعارض موجود ميان علم و دين كه عبارت است از طبيعت گرايي حداقلي و بر سه مولفه همه در خدا انگاري، نظريه دريافت و اصالت تجربه فراگير تكيه دارد، ارائه نمايد؛ راهكاري كه به رغم مزايايش، با پاره اي از اشكالات روبه روست كه از آن جمله مي توان به موارد زير اشاره نمود: پيچيده تر كردن رابطه خدا و جهان، علم و دين را در عرض هم قرار دادن، نفي هر گونه ماوراء الطبيعه گرايي و حداقلي شدن نقش خدا در جهان و ... . چنين اشكالاتي حاكي از اين است كه مقبوليت چنين راهكاري به ويژه از سوي پيروان اديان توحيدي با ترديد روبه رو مي شود. حال پرسش اين است كه آيا مي توان مدلي يافت كه به جمع بين طبيعت گرايي حداقلي (با تاكيد بر جهان طبيعت به مثابه پويش و تحول) و ماوراء الطبيعه گرايي معتدل (با تاكيد بر نقش و حضور فراگير خدا در جهان) بينجامد كه هم دغدغه اهل علم را تامين كند و هم دغدغه اهل دين؟ مقاله حاضر تلاش مي كند تا نشان دهد كه چنين مدلي را مي توان در چارچوب نظام جهان شناسانه (به ويژه آموزه حركت جوهري)، خداشناسانه (به ويژه آموزه بسيطه الحقيقه) و معرفت شناسانه (به ويژه نفي اصالت حس) مبتني بر حكمت متعاليه صدرايي يافت.

This paper attempts to show that Process theology's solution for departure from conflict between science and religion, which is minimal naturalism and based on panentheism, theory of apprehension and panexperientialism, suffers from some problems. They are complexity of the relation between God and the world, having the same level of science and religion, denial of supernaturalism, minimization of God's function in the nature, etc. Such problems indicate that the acceptance of such a solution is particularly suspected by followers of monotheistic religions. Now, can we find a model in which minimal naturalism (with emphasis on nature as process and evolution) is reconciled with moderate supernaturalism (with emphasis on God's comprehensive presence in the world)? Such model can fulfill both the concern of scientific community and religious community. This paper shows that we can attain such a model in Mulla Sara's transcendent theosophy which is based on his cosmological, theological and epistemological framework.