تفكر عرفاني ديلمي و گذر جريان فكري تصوف از رويكرد زاهدانه به عاشقانه

Deilami’s Mysticism and Transition of Mystic Thoughts from an Ascetic to a Passionate Approach

تصوف عاشقانه در فرايند تكامل جريان كلي تصوف در اعتراض به زهد خالص و صوفيان زاهدنما به‌وجود آمد و در فرايند شكل‌گيري و گسترش خود از رابعه تا ديلمي با فراز و فرود روبه‌رو بود. اعدام حلاج ضربه مهمي بر پيكر جريان عرفان عاشقانه بود. اما مانع از پيگيري پيروانش از گسترش جريان تصوف نشد. ديلمي با نگارش عطف الالف المألوف علي اللام المعطوف گام مهمي در نظام‌مندي سنت عشق الهي برداشت. اين مقاله به دنبال تبيين اين مسئله است كه تفكر ديلمي در فرايند تكامل عرفان عاشقانه و گذر تصوف از رويكرد زاهدانه به عاشقانه چه نقشي داشت؟ فرض اين است كه او با گردآوري سنت شفاهي، كتبي و نظام‌مند كردن عرفان عشق‌محور در تقريب عشق الهي و دنيايي كوشيد. او نظريه عشق انساني و الهي مدوني مطرح ساخت و عشق دنيايي را در طول عشق الهي مطرح كرد. مي‌توان نظريه‌پردازي او را برون‌رفت از گسيختگي اخلاقي و اجتماعي سده چهارم و پنجم قمري تلقي كرد.

Passionate mysticism came to existence in the process of the general mysticism stream’s evolution and in a protest to pure asceticism and pretentious mystics. It experiences lots of rises and falls in the course of its formation and expansion from Rabe’eh to Deilami. Hallaj’s execution was a shocking blow to the body of passionate mysticism, although it failed to prevent its followers from advancing the mysticism. By writing Atf Al-Alf Al-ma’aluf alallm al-Ma’atuf, Deilami took a great step towards systematization of the divine love tradition. The present paper is seeking to elucidate the issue that what role has Deilami’s mindset played in the course of passionate mysticism’s evolution and its transition from ascetic to passionate approach? It is generally assumed that he has largely succeeded in approximating the divine love and corporeal love through his compiling of verbal and written traditions and systematization of the love-driven mysticism. He proposed a codified theory regarding human love and divine amour and explained the worldly love parallel to the divine love. His theorization can be considered as some sort of leaving behind the ethical and social debauchery of the fourth and fifth hegira century.