جايگاه زبان و سخن اخلاقي در ادبيات فارسي

The Part of Language and Ethical Speech in Persian Literature

اخلاق و كاركرد آن، يكي از مهم ترين بن مايه هاي متون گوناگون زبان و ادب فارسي است و موضوعات مختلف اخلاقي و پند و اندرزهاي فراوان در بيشتر اين آثار ديده مي شود. يكي از مهم ترين و موثرترين موضوعات اخلاقي و تعليمي «زبان و سخن» و كاركرد مثبت و منفي آن است. در بيشتر متن هاي ادبي، عرفاني و تاريخي ما در باره اهميت زبان، ويژگي هاي آن، مخاطب، ويژگي هاي سخن و ... نكته هايي درخور تامل و به شيوه اي موثر، بيان شده كه بيشتر آنها متاثر از آموزه هاي قرآني و روايات نبوي و علوي و ديگر بزرگان دين است. چنين مضاميني در همه انواع ادبي از ادبيات تعليمي كه جايگاه اصلي چنين مباحثي است، تا ادبيات حماسي و غنايي ديده مي شود. مقاله حاضر، اين موضوع و چگونگي آن را در آثار برجسته و اصيل ادب فارسي بررسي و نمونه هايي از بيان و توصيف شاعران و نويسندگان را با توجه به منشا سخنانشان ارائه كرده است. حاصل پژوهش نشان مي دهد در بيان چنين مضاميني آنچه براي گوينده يا صاحب متن مهم است، جنبه آموزشي يا همان تعليمي و انتقال آن به مخاطب است؛ از اين رو در چنين ساختارهايي كمتر با مختصات تخيلي روبه روييم بلكه مخاطب درون مايه را عمدتاً در قالبي عاري از مميزات ادبيات مخيل مشاهده مي كند؛ نهايت استفاده از تمهيدات هنري در چنين آثاري، تمثيل يا اسلوب معادله است.

Morality and its effect are regarded as one of most notable subjects in various persian texts and literature and various ethical subjects as well as many cases of sermon and advice may be seen in the texts. Among ethical and educational subjects speech and language and their effects are known as one of the most important ones. In most of our literal، mystical and historical there may be found a lot of points on the importance of speech and its properties، the addressee. The matters have been given with reliance on Quranic and traditional teachings. Such contents may be found in all literal styles including educational literature، poems and epics. This paper has studied the subject on the basis of Persian texts and speeches of outstanding authors and poets with regard to the sources of their works. As shown in the paper، what meant by authors as being of importance in ther works lies mainly on the educational nature of the contents and the ways for actualizing it in the addressee. Such being the case، therefore، one may not find any notable part for imaginary speeches; only in some cases we find examples of resemblance.