بازنمايي فضاي اجتماعي شهري در ادبيات داستاني ايران معاصر

Representation of urban social space in contemporary Iranian fiction

هدف اين تحقيق پاسخ به اين سوال است كه نويسنده ي ادبيات داستاني معاصر ايران در تصويرسازي از تحولات فضاي اجتماعي شهري، چگونه به تعاريف عناصر و شخصيت ها پرداخته است؟ به بيان ديگر، با در نظر گرفتن تعاريف مفاهيم معين و حساس در روش پژوهش طبيعت گرايانه ي هربرت بلومر، آيا فضاهاي اجتماعي منعكس شده در ادبيات داستاني ايران معاصر از يك فرآيند ديالكتيكي بين عناصر حقيقي جامعه ي توصيف شده در داستان و ذهن نويسنده است يا از تعاريف منجمد و ثابت موجود در گفتمان هاي سياسي و اجتماعي حاكم بر فضاي عمومي و روشنفكري جامعه برگرفته است؟ جامعه ي آماري مورد مطالعه مجموعه داستان هاي كوتاه و رمان هاي نوشته شده در دوره ي معاصر ادبيات ايران است. منظور از دوره ي معاصر از مقدمات بروز انقلاب مشروطه تا انقلاب بهمن 1357 است. نمونه ي آماري شامل 2 نويسنده و 5 اثر داستاني است كه بر اساس نظر 27 متخصص و با استفاده از روش دلفي انتخاب شده اند. مبناي روشي اين پژوهش «عين گرايي ديالكتيكي» است. بر اين مبنا و با استفاده از نظريات جرج زيمل، هنري لوفور و لوسين گلدمن و بسط هم زمان آن ها، به چارچوب تحليلي ديالكتيكي منطبق با نوع پنجم ديالكتيك مورد تعريف ژورژ گورويچ با عنوان «ديالكتيك چشم اندازها يا تقابل مناظر» مي رسيم كه بر اساس آن مي توان با بررسي هر جزء از سيستم اجتماعي به رابطه هاي متقابل آن عنصر يا جزء با عناصر يا اجزاء ديگر رسيد. با استفاده از اين چارچوب تحليلي، امكان قرار دادن داده هاي حاصل از پژوهش ها و هم چنين اطلاعات ارتباطي عناصر در كنار هم و ايجاد يك نظام يا سيستم اطلاعات اجتماعي را فراهم نمود و از طريق اين سيستم به تحليل كلي جامعه/متن دست يافت. آنچه مي توان به عنوان نتيجه ي كلي تحقيق و در جواب سوال اصلي تحقيق ارائه نمود آن است كه هيچ كدام از نويسندگان منتخب را نمي توان به طور مطلق ديالكتيك گرا يا برعكس ناميد زيرا هر كدام از آثار آنان با توجه به موقعيت اجتماعي و زمان نگارش اثر و شرايط اجتماعي و فردي نويسنده و هم چنين نوع و حجم داستان، مي تواند داراي خط سير ساختاري متفاوتي باشد.

The following research aims to answer the question that how the Iranian narrative literature author has defined the elements and characters in illustrating the transformations of urban-social environment. In other words، considering the definitions of significant and crucial concepts in Herbert Blumer’s naturalistic research procedure، it is a matter of question that whether the environments reflected in narrative literature of contemporary Iran come from a dialectical process between the real elements of the society and the author's mind or from the fixed and frozen definitions that exist in political and social negotiations which is dominant in public and intellectual environment of the society. The population of interest is the anthology of short stories and written novels in contemporary Iranian literature (that is، the years between 1911 to 1979). The sample size contains 3 authors and 8 literary works that have been chosen based on the ideas of 27 experts utilizing Delphi Method. The procedure utilized in the following research is "dialectic objectivism". By applying the ideas of Georg Simmel، Henry Lefebvre and Lucien Goldman، an analytical-dialectical frame was achieved that was consistent with George Gurvitch’s fifth kind of dialectic named "dialectic of the prospects or the contrast of the manifests" (Mutual implication). On that basis it is possible to achieve a mutual relationship between that element and other elements by assessing every element of the social system. Applying the mentioned analytical frame، it would be possible to put the data obtained from the research and also communicational data of the elements beside each other and create a social information system (SIS). Through SIS، overall analysis of the society could be achieved. It was found that none of the chosen authors could be merely called dialectical or vice versa، since each one of their works could have a different structure depending on their social position and the time of writing the work and on the author's social and individual conditions and the type and length of the story.