صندوق عدالت؛ تداوم سنت يا زمينه ساز تجدد

Justice Box (sanduq-i adalat); the Continuity of Tradition or the Facilitator of Modernity

هدف: ابتكار ناصرالدين‌شاه قاجار در تأسيس «صندوق عَدالت» نوعي نوآوري در سنت ديرينۀ شاهان ايراني مَعدلت‌شعارِ از پيش‌از اسلام تا عصر قاجار بود. ميزان عزم شاه در تأسيس اين صندوق و تأكيد او بر وجه نمادين و ابزاريِ اين اقدام ابتكاري براي ارتباط بي‌واسطه با رعايا، و ميزان كاميابي او در دادرسي به مظالم، و زمينه‌سازي براي اقتباس نهادهاي نوينِ مرتبط در عصر مدرن، از اهداف اين پژوهش است. روش/ رويكرد پژوهش: بخش عمدۀ اين پژوهش با استناد به دست‌نوشته‌ها و اسناد مربوط به تأسيس و گزارش عملكرد صندوق عَدالت به روش توصيفي-تحليلي و مطالعۀ كتابخانه‌اي و با كمك اسناد و مدارك آرشيوي انجام شده‌است. يافته‌ها و نتيجه‌گيري: تأكيد ناصرالدين‌شاه بر وجه نمادين عدالت‌پناهي حاكم و تأمين مشروعيت به‌جاي عدالت‌گستري با آگاهي او از سنت ايراني-اسلامي شاه عادل، و اختلال ايجادشده توسط صندوق و نظام ناكارآمد جايگزين آن در كارايي نهاد مدرن پارلمان، ازجمله يافته‌هاي اين پژوهش است.

Purpose: The establishment of the so-called Justice Box (Persian =sanduq-i adalat) by Nasir al-Din Shah Qajar (1831 –1896) is discussed as an ingenious device in line with the Iranian tradition of a benevolent tyrant. The king’s concern for justice in the absence of a justice system led him revive the classic image of a just king for himself. The initiative meant that he personally was supposed to be in direct contact with his subjects and oversee the process of addressing disputes brought to the court. Method and Research Design: Data for this study is gathered mainly from archival records reporting the establishment and performance of the Justice Box. Findings and Conclusion: The king’s emphasis was to earn the symbolic image of a just king, thus enhancing his legitimacy. A secular court hence paved the way for later demand for a secular justice system that turned to be the main driving force of the 1906 Constitutional Revolution in Iran.