نقش مولفه‌هاي انسدادي ساختاري در روند همگرايي منطقه‌اي ايران و عراق

State Structure and the Problematic of Iran and Iraq Cooperation

بررسي روابط دولت‌هاي ايران و عراق، نشان دهنده اين واقعيت است كه گرچه پس از سقوط صدام فصل جديدي در روابط اين دو دولت گشوده شده است؛ اما با وجود تشابهات فرهنگي، تمدني و ديني هم‌چنان دولت‌هاي ايران و عراق در بحث ايجاد همگرايي منطقه‌اي و همكاري‌هاي اقتصادي با مشكلات عديده‌اي مواجه هستند. هرچند عوامل بيروني موثري نظير دخالت‌هاي آمريكا، اوضاع آشفته و بي‌ثبات سياسيِ عراق را مي‌توان از عوامل موثر بر واگرايي اقتصادي دو كشور دانست؛ اما به­نظر مي‌رسد مهم‌ترين مانع همگرايي اقتصادي را بايد در ساختار دولت‌هاي مذكور جستجو كرد كه در صورت عدم توجه كافي مانع از افزايش همكاري‌هاي اقتصادي اين دو كشور مهمِ منطقه حتي پس از ثبات سياسي عراق خواهد شد. اين پژوهش به‌دنبال پاسخ به اين پرسش است كه «مهم‌ترين مانع توسعه همگرايي اقتصادي دولت‌هاي ايران و عراق چيست؟» مقاله ضمن بهره‌گيري از آمار و داده‌هاي مستند، با روش توصيفي، تحليلي و با رويكرد اقتصاد سياسي، اين فرضيه را مورد آزمون قرار خواهد داد كه «به‌نظر مي‌رسد پيامدهاي حاصل از تداوم حاكميت ساختار اقتصاد نفتي بر دولت‌هاي ايران و عراق از مهم‌ترين موانع همگرايي اقتصادي دو كشور مي‌باشد». بر اين اساس مقاله حاضر، در چارچوبي نظري و تلفيق ‌شده از «نظريه دولت رانتير» و «نظريه همگرايي» دولت‌ها، مي‌كوشد تا امكان‌سنجي همگرايي دولت‌هاي ايران و عراق را مورد بررسي و ارزيابي قرار دهد.

Geographical continuities, intraregional requirements, underdevelopment, and energy issue are among the issues which can justify the convergence of the Iran-Iraq economic relations; Iran and Iraq both are among Middle Eastern countries whose fundamentals of power and political legitimacy have been formed on the basis of religion. These two countries have many convergence grounds including Kurds issue, cooperation with OPEC, cultural and religious subjects, and the problem of foreign intervention. But despite the convergence factors, there are some factors such as capturing the regional consumer markets and production and the sale of oil that place the two countries against each other. This article by political economy approach and using a theoretical framework which is based on "the rentier state theory" and "integration theory" will assess the internal problematic of integration between Iran and Iraq by studying the structure of power in the region, and it will deal with the feasibility assessment of the convergence grounds of these two countries. This essay will show that domination of rentierism over the two countries’ state is the most significant obstacle for regional integration. Finally, the article will present some proposes which can help the promotion of economic cooperation and integration between Iran and Iraq in the region.