پايگاه فرهنگي قلعه جص و كنشت مجوسان در سده‌هاي نخستين اسلامي

Cultural Bases of Jess Castle and Kenesht Majosan in Islamic Early Centuries

با ورود اسلام به ايران، فرهنگ و تاريخ پيش از اسلام را گروه‌هايي از ايرانيان دانش‌دوست حفظ كردند كه در باختر كهگيلويه و خاور ارجان، پيرامون قلعه جص مي‌زيستند. بررسي قلعه جص و جايگاه علمي و فرهنگي آن از اهداف مهم اين پژوهش است. قلعه‌اي كه براساس منابع تاريخي، در حفظ تاريخ پادشاهان پيش از اسلام و آداب‌ورسوم ايراني و علوم زرتشتي نقش مهمي داشت و از مهم‌ترين قلعه‌هاي اشغال‌شده توسط اسماعيليان نزاري در سده پنجم قمري بود. اين پژوهش در پي پاسخ به دو پرسش اساسي است: 1. موقعيت دقيق قلعه جص و كنشت مجوسان ارجان كجاست؟ جايگاه قلعه جص در تاريخ علمي و فرهنگي ايران چگونه بوده است؟ روش پژوهش تاريخي‌تحليلي است و نتايج پژوهش نيز از راه بررسي ميداني و مطالعات كتابخانه‌اي، با بهره‌بردن از داده‌هاي باستان‌شناختي و زبان‌شناختي و منابع نوشتاري كهن به دست آمده است. قلعه­ يا دژ جص كه امروزه ساكنان منطقه آن را قلعه دِز مي‌نامند، در آغاز دوران اسلامي محل نگهداشت و تدريس كتاب‌هاي علمي و تاريخي ايران، به‌ويژه پادشاهان پيش از اسلام، بوده است. موقعيت استراتژيك اين قلعه كه در مسير ارتباطي اَرجان به اصفهان بود و وجود گروه‌هاي زرتشتي در پيرامون آن از مهم‌ترين علت‌هاي اشغال آن توسط اسماعيليان بود. در نزديكي اين قلعه، كنشت مجوسان وجود داشت كه بايد محل اين مكان را در بناهاي موسوم به سه‌گنبدان دانست. از اين دو مكان، يعني قلعه جص و كنشت مجوسان، بايد در حكم «پايگاهي علمي و فرهنگي» ياد كرد.

With entering Islam to Iran, the pre-Islamic culture and history was preserved by some Iranian groups that loved knowledge and that were lived in west of Kohgilouyeh and east of Arjan around Jess castle. The purpose of this study is to investigate the scientific and cultural status of Jess castle. It had an important role in maintaining history of pre-Islamic kings, Iranian costoms and Zoroaster’s science, and is one of most important occupied castles by Nezari Ismaeilies in 5th century. In this study, it has been tried to answer two fundamental questions. Firstly, what is the exact situation of Jess castle and Kenesht Majosans of Arjan? an‎d secondly, what was the situation of Jess castle in cultural and scientific history of Iran? The method of investigation was historical-analytical and the conclusions of the study were drawn by field investigation and librarian study and with the use of archeological, linguistical data and ancient written sources. Jess castle, which is called "dez castle" by residents of the region, had been the place of maintenance and teaching of historical and scientific books of Iran (especially kings of pre-Islamic period). Strategical situation of this region such as occurance on the road of Arjan to Isfahan, and existence of Zoroaster’s groups around the castle are most important reasons of being occupied by Esmaeilies. Around this castle, there is Kenesht Majosan that its place is buildings called "se gonbad@n", and these two places can be mentioned as "cultural and scientific bases".