عوامل موثر در ارتقاء جايگاه سياسي‌اجتماعي شيعيان امامي در ايران دوره سلجوقي

Effective Factors in the Promotion of Political and Social Status of the Twelver Shiites in Iran during Seljuk Period

قدرت‌گيري سلجوقيان سني مذهب، موقعيت سياسي‌اجتماعي شيعيان را دچار گسست كرد؛ اما پايگاه اجتماعي و توان فكري‌فرهنگي آنان را از بين نبرد. به‌تدريج كه ساختار حكومت سلجوقي به سبب تلفيق با سنن ايراني‌اسلامي در مسير درست قرار گرفت و مهم‌تر اينكه شيعه اماميه هويت و ماهيت متفاوت خود را نشان داد، زمينه براي نفوذ آنان در جامعه و حكومت هموار شد. سلوك سياسي و اجتماعي شيعيان امامي و بهره‌گيري موثر شيعيان از اصول اعتقادي خويش، در اين جهت سهم موثر داشت. شيعيان امامي با بهره‌گيري از جايگاه نقيبان، منقبت‌خوانان، وزيران داراي نفوذ و با استفاده از اصل راهبردي تقيه در جهت حفظ و تداوم هويت گروهي خود كوشيدند و در اين بستر ناسازگار با رويكرد مذهبي خود، براي پيشرفت پايگاه سياسي و اجتماعي شيعه تلاش كردند. نتيجه اين رويكرد و بهره‌گيري از اين راهكارها، تقويت نفوذ شيعيان در دوره‌هاي پاياني فرمانروايي سلجوقيان بود كه زمينه را براي اثربخشي شيعيان در دوره خوارزمشاهيان و مغولان و ايلخانان در ايران فراهم كرد. در همين راستا، مقاله حاضر با روش توصيفي تحليلي جايگاه سياسي‌اجتماعي شيعيان امامي را در عهد فرمانروايي سلجوقيان واكاوي و عوامل موثر در اين مهم را به عنوان دوره‌اي تاثيرگذار در سير تحول جايگاه اماميه در تاريخ ايران بررسي مي‌كند.

Sunni-Seljuk's empowerment splited the social and political relations among Shias and Sunnis, but this did not destroy their social basis and their intellectual power. The gradual integration of Seljuk's ruling system with Islamic-Iranian traditions put them in the right direction. More importantly, Twelver Shiites showed its true identity and paved the ground for their influence in the government and the society. The political and social conduct of Twelver Shiites, and their utilization of their principles had a significant contribution in this regard. Twelver Shiites enjoying the status of Naghibs, praise singers, influential ministers, and using the strategic principle of Taqiya (=reservation, prudence) tried to keep the identity of their group in this incompatible context. The results of using this approach was the strengthening of the influence of Shiites in the final period of Seljuk Empire, and paving the ground for its effectiveness in Khwarazmian, Mongols, and Ilkhanid dynasties. In this regard, the present study, using a descriptive-analytical method, aims at investigating effective factors in the promotion of political and social status of the Twelver Shiites in Iran during Seljuk period.