تحليل تاريخ تصوف و تشيع صفوي در مثنوي بحرالاسرار

An Analysis of the History of Safavid Sufism and Shi'ism in Bahr al-Asrar Masnavi

در ايران، پيش از هر سرزميني، تصوف و تشيع مجال پيدايش يافته است و بسياري از بزرگان عرفان، ايراني بوده‌اند كه مستقيم يا غيرمستقيم آثاري در اين زمينه آفريده‌اند. يكي از انديشمندان بزرگ عرفان ايران محمدتقي مظفر كرماني، ملقب به مظفرعليشاه بود كه در اوايل دورۀ قاجار مي‌زيست. تفسير منظوم بحرالاسرار كه تفسير عرفاني سورﮤ حمد است، از مهم‌‌ترين آثار اين شاعر است. در اين مثنوي، مظفرعليشاه در خلال بيان مراتب وجود براساس فلسفۀ ابن‌عربي و فراگيري آن بر سورۀ حمد، ولايت علي(ع) را شرط اساسي تصوف و عرفان اسلامي و راهيابي به سعادت ابدي دانسته است. در مثنوي بحرالاسرار، شاعر پس از بيان اشتمال سورۀ حمد بر بحرهاي بيست‌گانه، ظهور و بطون اسلام، ايمان و عرفان را به هفت دور تقسيم كرده است و به ادوار سبعه موسوم كرده است. او درضمن بيان اين ادوار، از ديدگاه خود، ظهور تشيع و تصوف (عرفان) را از آغاز ظهور اسلام تا ظهور موعود بيان كرده است. در اين نوشتار ضمن بيان اعتقاد سرايندﮤ مثنوي بحرالاسرار در زﻣﻴﻨﮥ ريشه‌هاي تصوف و تشيع، ديدگاه او دربارﮤ تشيع صفوي مطرح شده است و كوشش شده است براساس منابع موجود در زﻣﻴﻨﮥ تاريخ تشيع و تصوف صفوي، نظريه‌هاي مظفرعليشاه دراين‌باره تحليل و نقد شود؛ همچنين ديدگاه او دربارﮤ تقيه بررسي شده است كه از اصول بسيار مهم تشيع بوده است. در اين مقاله، سعي نگارندگان براين است كه تشيع و تصوف صفوي كه از ديدگاه اين شاعر براساس تصوف حقيقي بوده است، تحليل و نقد شود.

Sufism and Shi'ism in Iran's history has been discovered before any land and many Shia mysticism are Iranians directly or indirectly create great works in this field. One of the greatest thinkers of Iran's mysticism in the early Qajar period was Muhammad-taghi Mozafar Kermani known as Mozafar-ali Shaah who was disciple of Moshtagh-ali Shah. Bahr al-Asrar interpretation is a mystical interpretation written by Surah al-Hamd in Masnavi which takes about 4,000 distiches as it expresses the issue of existence based on the philosophy of Ibn Arabic and the learning of Surah al-Hamd, then, it identifies the guardianship of Imam Ali (AS), a basic condition of Islamic mysticism to access eternal bliss. The poet in this Masnavi, after expressing Surah al-Hamd in twenty Bahrs, expresses the unity of existence, appearance, and inner meanings of Islam, and divides faith and mysticism into seven rounds and calls it the Seven Periods. The poet expresses his views as he expresses the Periods, the rise of Shi'ism and Sufism (mysticism) from the beginning of Islam until the advent of the Promised. This study tried to investigate and criticize Muzafar-ali Shah's beliefs in the roots of Sufism and Shi'ism and the expression of Seven Periods as well as his views about the Taghieh that is one of the most important principles of Shi'ism.