تفكرات نظري پيرامون تنزل جايگاه زنان در جوامع اسلامي

برخي از انديشمندان معاصر و فقهاي نو انديش كه با ذهنيت هاي قرن بيستمي تفقه مي نمايند، معتقدند زن و مرد در اسلام به لحاظ حقوقي - شناختي، از جايگاه برابري برخوردار بوده و آنچه از نابرابري در جوامع اسلامي مشاهده مي گردد، عارضي بوده و منشأ اسلامي ندارد. مهدي شمس الدين از فقهاي نوانديش لبنان در اين زمينه مي گويند: زن در نظام اسلامي (نظام شناختي، حقوقي و ارزشي) جايگاهي همانند مرد دارد. آيات قرآن كريم و احاديث سنت شريف كه تواتر معنوي دارند، گواه بر اين حقيقت هستند.» در اين مقاله، در صدد بررسي صحت و سقم مدعاي فوق نيستم. آيا در صدر اسلام جامعه مدينة النبي (ص)» زن و مرد از جايگاه برابر برخوردار بودند؟ آيا مي توان از متون اسلامي بويژه قرآن كريم جايگاه برابر استنباط كرد؟ نگارنده معتقد است، برداشت تساوي حقوقي - شناختي مشكل است. و طرفداران تساوي، هرگز نتوانسته اند دلايل قانع كننده اي ارائه كننده، ولي آنچه مسلم است، آئين محمدي (ص) چنان به قشر زن خدمت نمود كه سابقه نداشت. به قول علامه طباطبايي: زن از بركت اسلام، مستقل به نفس و متكي بر خويش گشت، اراده و عمل او كه تا ظهور اسلام گره خورده به اراده مرد بود، از اراده و عمل مرد جدا شد و به مقامي رسيد كه دنياي قبل از اسلام با همه قدمت خود در همه ادوارش چنين مقامي به زن نداده بود اسلام مقامي به زن داد كه در هيچ گوشه از هيچ صفحه تاريخ گذشته بشر، چنين مقامي براي زن نخواهيد يافت.» البته انكار «تساوي حقوقي - اجتماعي» جايگاه زن در اسلام، از ارزش خدمات اسلام به زن نمي كاهد، زيرا حقوق اجتماعي اسلام در موقعيتي به زنان اعطا شد كه زنان از هرگونه شأن اجتماعي محروم بودند. بنابر گفته خليفه دوم «عمر»، زن قبل از اسلام اصلا صاحب حقوق» نبود. « به خدا قسم ما در جاهليت براي زنان هيچ شأني قائل نبوديم تا خداوند در قرآن) درباره آنها، آياتي نازل كرد و حقوق و بهره هايي برايشان قائل شد.» صرف نظر از تعيين حدود و ثغور جايگاه زن در اسلام، قدر متيقن اين است كه زنان جامعه مدينة الرسول (ص) حقوق و بهره هايي داشتند كه به مرور از آنها محروم گرديدند. فلذا اين مقاله، تنزل جايگاه اجتماعي زنان در اعصار بعدي نسبت به صدر اسلام را مفروض گرفته در صدد تبيين چرايي اين فرايند است. به عبارت روشنتر سؤال نگارنده اين است؛ چرا جايگاه زن در جوامع اسلامي تنزل پيدا كرد؟ و مقدمتا از باب اطراد در چه تاريخي؟