بحران آذربايجان به روايت كاريكاتور: تاملي تاريخي برنشريه تهران مصور (1324-1325)

The Azerbaijani Crisis Reflected in the Caricatures: The Historical Contemplation on Tehran Mossavar Magazine (1945-1946)

اين پژوهش تلاشي است در جهت روشن كردن شيوه‌هاي بازنمايي بحران آذربايجان در كاريكاتورهاي نشريه تهران مصور كه توسط گفتمان مدرنيسم پهلوي جهت تثبيت فهم و روايتي خاص از هويت ملي بكار گرفته شدند. براي تحليل بيست و چهار كاريكاتور تهران مصور در فاصله زماني شهريور 1324 تا آذر 1325 از روش نشانه شناسي اجتماعي بهره برديم تا با مطالعه نظام‌هاي نشانه‌اي از جمله نمادها به درك واقعيت‌هاي عيني بحران آذربايجان و نگرش عمومي نسبت به آن دست يابيم. بررسي فرايند معني‌دار شدن كاريكاتورها بر اساس سه فرانقش مهم بازنمودي، تعاملي و تركيبي در رويكرد نشانه شناسي كرس و ون ليون نشان داد كه گفتمان پهلوي آگاهانه با تقليد از نمادنگاري دوران انقلاب مشروطه و رضاشاهي به تثبيت آن بخش از مؤلفه‌هاي ايجابي هويت ملي پرداخت كه وحدت ملي و امكان تجسم ايران به‌عنوان ملت واحد با مرزهاي ثابت را فراهم مي‌كرد. نمادهاي قابل تصور و ملموس مانند نقشه، درخت، مادر وطن، تاريخ و شاهان پراقتدار و... در همين راستا بكار گرفته شدند. سكوت معنادار تهران مصور در خصوص نمادهاي تمايزبخش قومي مانند زبان و قوميت و... با هدف انكار بحران در خودآگاهي عمومي نسبت به هويت جمعي برساخته‌ي ناسيوناليسم رسمي، انجام مي‌شد. بهره‌گيري از نمادهايي دال بر توطئه، نفاق و صفات تماميت خواهانه‌ي سران حزب توده و فرقه دموكرات به غير سازي آنان كمك مي‌كرد و مانع از آن بود تا فرقه اهداف خويش را سازگار با اصول مشروطيت و قانون اساسي جلوه دهد و يا به شيوه مشابه مركز از شعارهاي ناسيوناليستي جهت جلب حمايت و همدلي آزادي خواهان بهره گيرد. گفتمان جنسيت و خشونت در نمادنگاري كاريكاتورهاي تهران مصور با تحريك غيرت ملي راه را براي عمليات سركوب گرانه و نظامي در آذربايجان باز مي‌كرد تا مفهوم اقتدار شاه و ارتش، ضامن استقلال و وحدت ملي كشور، تثبيت گردد.

This research is an attempt to clarify the methods of representing the crisis of Azerbaijan in the caricatures of Tehran Mossavar magazine by Pahlavi's modernism discourse in order to consolidate a particular understanding and narration of the national identity. To analyze twenty four caricatures of Tehran Mossavar magazine in the period from September 1945 to December 1946, the method of social semiotics was used. This method was implemented to study the system of signs such as symbols to understand the real facts of the crisis of Azerbaijan and the general attitude toward it. A review of the process of adding meaning to the caricatures based on three important representative, interactive and combinational meta-roles in the semantic approach of Kress and van Leeuwen showed that the deliberate Pahlavi discourse, imitating the symbolism of the Constitutional Revolution and Reza Shah consolidated that part of the components of national identity which provided national unity and the possibility of portraying Iran as a united nation with fixed boundaries. Conceivable and tangible symbols such as map, tree, motherland, history, and kings, etc., were used to this end. The meaningful silence of Tehran Mossavar with regard to ethnically distinctive symbols such as language and ethnicity, etc. was with the aim of denying the crisis in the self-awareness of the public regarding the collective identity built upon official nationalism. The use of symbols indicating conspiracy, hypocrisy and totalitarian traits of the leaders of the Tudeh party and the Democratic Party contributed to their alienation and prevented the sect from showing its goals consistent with the constitutional principles and constitutions. In the same way as the center, they benefited from the nationalist slogans to win the support and sympathy of the libertarians. The discourse of gender and violence in the iconography of caricatures in Tehran Mossavar with the instigation of national zeal opened the way for repressive and military operations in Azerbaijan to consolidate the concept of the authority of the Shah and the army, as the guarantors of the country's independence and national unity.