جايگاه دنيا در جهان بيني امام علي عليه السلام

سؤالي كه مقاله حاضر در مقام پاسخ گويي به آن است اين كه آيا در متون اسلامي به ويژه شيعي مي توان به گزاره ها و آموزه هايي دست يافت كه به نحوي شايسته و مورد قبول عقل همگاني، در مورد مسائل و دغدغه هاي فكري موجود درباره استلزامات - به ظاهر - متضاد زندگي ديني و دنيوي، به داوري بنشينند و درباره جايگاه آن دو و شيوه ارتباط آن سخن بگويند؟ آنچه كه حافظه تاريخي تشيع بايگاني كرده، بينش منفي در مورد امور ذات دنيوي است . در اين جا شواهدي براي آن ذكر خواهيم كرد. بنابراين آيا مي توان با نگاهي دوباره به متون ديني شيعي انديشه اي نو به دست آورد و گفتماني جديد بنيان نهاد كه نتيجه آن تن دادن به فضاهاي معنايي جديد در جهان كنوني باشد و در عين حال اين گفتمان در درون جهان بيني توحيدي ساز و برگ داشته باشد؟ به عبارت ديگر، آيا تن دادن به فضاي ذهني - اجتماعي عصر حاضر حتما به معناي دست شستن از جهان بيني توحيدي است؟ جهان بيني توحيدي شيعي تا چه اندازه تحمل تفسير و تعبير جديد را در خود داراست ؟ تا چه اندازه « متصلب» يا «پويا» است؟ بدون شك امتناع هاي فكري از اساسي ترين عوامل فقدان زايش، حركت، پويايي، نشاط و تحول سياسي - اجتماعي در جامعه است. جامعه پيش رونده و خود افزاينده در امور ديني و دنيوي بدون داشتن جهان بيني متناسب «دوگانه خواهي » ممكن نخواهد بود. هدف مقاله حاضر تلاش براي برداشتن امتناع هاي ذهني براي گرايش دنيا محور» در كنار «آخرت محور» در جامعه است. ترجمان اين ايده ، حركت در راستاي محو فرهنگ خمودگي، بي برنامگي در امور زندگي اجتماعي - اقتصادي و نيز تلاش براي ايجاد فرهنگ توليد، رفاه خواهي و غيره مي باشد. در اين مقاله، جواب سؤالات فوق را در كلمات و سخنان امام علي عالي درباره جايگاه دنيا جست و جو خواهيم كرد. برهمگان روشن است كه آن حضرت در شرايط سياسي - اجتماعي اي مي زيستند كه دنيا خواهي افراطي حاكمان وقت، دنيا را به جاي دين، امور لذت طلبانه دنيوي را به جاي ارزش هاي انساني - معنوي و هوا خواهي را به جاي آخرت خواهي نشانده بود. در اين وضعيت انسان هاي جامع نگر و داراي دغدغه مسؤوليت انساني - اجتماعي به صورت طبيعي دنبال بر جسته كردن مطلوب هاي اجتماعي خواهند بود كه در كشاكش هواخواهي روزگار در زير خروارها خاك مدفون شده است. بنابراين اگر بخواهيم در راستاي پژوهش حاضر از سخنان امام علي بهره ببريم چاره اي نداريم مگر اين كه در موارد زيادي با بيرون آوردن مفاهيم از گفتمان آن دوره، آنها را در درون گفتماني جديد باز سازي كنيم . كلمات پر معناي حضرت علي به آساني تحمل چنين بازسازي را فراهم آورده است؛ البته طبيعي است كه اين باز سازي حتما با استدلال صورت بگيرد وگرنه به معناي تحريف سخن گوينده خواهد بود. در آغاز لازم است الگوهاي مختلفي را درباره «دنيا» به عنوان چارچوب نظري مقاله ترسيم كنيم؛ سپس انديشه هاي امام علي عالي را درباره دنيا با يكي از اين الگوها تطبيق خواهيم كرد.