قشربندي اجتماعي از ديدگاه امام علي عليه السلام

تا آن جا كه ذهن تاريخي بشر به ياد دارد، همواره جوامع از يك نوع قشر بندي ** برخوردار بوده و يكي از موضوعات عمده اي است كه توجه انديشمندان را به خود جلب كرده است. ناعدالتي توزيعي كه در طول تاريخ دامنگير اكثر جوامع بوده، عده اي از انديشمندان را به عكس العمل وا داشته، و انديشه اي به منصه ظهور رسيد كه امروزه از آن با عنوان سوسياليسم ياد مي شود كه تأكيد عمده آن بر جامعه گرايي و عدالت توزيعي است. در انتقاد به قشربندي نهادمند دوره حاكميت كليسا در قرون وسطي ( دوره فئوداليزم)، تامس مور در قرن شانزدهم ميلادي، كتاب پرآوازه يوتوپيا را نوشت كه كارل كائوتسكي بحق وي را پدر سوسياليسم مي پندارد. تامس مور در اين كتاب به صورت تحليلي جامعه اي را به تصوير مي كشد كه آحاد مردم به صورت يكسان از امكانات جامعه بهره مند مي گردند و سر يك ميز غذا مي خورند و يك نوع لباس مي پوشند، پادشاه و روحاني مملكت هيچ امتيازي به ساير شهروندان ندارند. كارل ماركس (1818-1883م) نيز در قرن نوزدهم جامعه سرمايه داري را به بوته انتقاد كشيد. نوك تيز حملات وي متوجه فاصله طبقاتي و استثمار حاكم بر مناسبات اقتصادي بود كه از خود بيگانگي توده ها را به همراه داشت. ماركس وقت چنداني را به روياپردازي درباره شكل يك دولت تخيلي سوسياليستي اختصاص نداد؛ چه اينكه در اين زمينه تامس مور از وي پيش قدم بود. وجه مشترك ماركس با تامس مور در اين نكته نهفته است كه هر دو متفكر از ناعدالتي توزيعي مي نالند و قشربندي حاكم بر جامعه را ناعادلانه تفسير كرده و در صدد دگرگوني جامعه به شكل جديدي هستند؛ از اين رو هر دو به ترسيم جامعه تخيلي رو مي آورند كه الگوي جامعه آرماني جديد باشد. برخلاف انديشه سوسياليستي، انديشه غالب همواره از قشربندي موجود به صورت تئوريك دفاع مي كرد. به زعم محافظه كاران، قشر بندي براي جامعه كاركرد مثبت دارد و اگر قشربندي نباشد جامعه قوام پيدا نمي كند. پاسونز در استدلال به كارايي قشربندي مي گويد: موقعيت هاي اجتماعي از نظر شرايط، حساسيت تصميم گيري، سختي ها، خطرات و توبيخها در صورت تصميم گيري غلط... يكسان نيستند و لذا بايد تشويق ها نيز متناسب با وضعيت موقعيت ها باشند. طبق استدلال فوق، اگر بهره مندي از مواهب طبيعي، براي همگان يكسان باشد، كسي تن به مشاغل سخت و گاهي كليدي نمي دهد و انگيزه كار و فعاليت از افراد گرفته مي شود و انگيزه هاي جمعي مورد تأكيد «مور» هرگز نمي توانند جايگزين انگيزه هاي شخصي باشند. تجربه تاريخي شكست كمونيسم در شوروي سابق نيز اين ديدگاه را تقويت مي كند. اما سؤالي كه در اين مقاله مطرح است اين كه عدالت توزيعي در انديشه امام على ان به چه معناست؟ آيا امام علي عا قشر بندي را مي پذيرند يا طرفدار جامعه سوسياليستي و در نهايت كمونيسم هستند؟ اگر ايشان قشر بندي را مي پذيرند، حدود و ثغور آن كدام است؟ به عبارت واضح تر، ملاك حاكم بر انديشه امام على ان چيست، يعني به چه ملاكي بايد قشربندي صورت پذيرد؟ از ميان قشربندي هاي موجود در جهان (حتي تاريخي) كدامين نوع مقبول و كدام يك از ديدگاه ايشان مطرود است؟ قبل از بررسي اين مسأله لازم است مفهوم قشربندي در مقايسه با مفاهيم مشابه ، تعريف و با ذكر مثال هايي از قشربندي هاي موجود، موضوع منقح گردد، بدين ترتيب درك انديشه امام علي در منظومه وسيع تر آسان تر خواهد شد.