نمايه حديثي سيره سياسي امام علي عليه السلام

زندگي اميرالمؤمنين حضرت علي اي از ابعاد مختلف قابل مطالعه و بررسي است. يكي از اين ابعاد، زندگي و سيره سياسي ايشان به ويژه دوران پنج سال حكومت آن حضرت است. دوره كوتاه خلافت امام علي يكي از نقاط عطف در تاريخ اسلام و از درخشان ترين دوران تاريخ بشر است، كه در آن والاترين ارزش ها و فضيلت هاي انساني به دست مردي الهي به ظهور رسيده، مانند عدالت خواهي، مساوات، زهد و ساده زيستي، سازش ناپذيري با دشمنان، شجاعت و دلاوري در عرصه جنگ و جهاد، مبارزه با گروه هاي بيعت شكن (ناكثين و فرقه ستم پيشه ( قاسطين) و دسته منحرف از راه حق ( مارقين). طليعه اين نوشتار را در مورد از سخنان امام علي لا، يكي پيش از بيعت مردم با ايشان و ديگري پس از بيعت و خلافت ايشان، قرار مي دهيم : 1. حضرت علي در پي اشتياق مردم براي بيعت با ايشان، درباره اوضاع ديني و سياسي - اجتماعي دوران خود و نيز درباره خواست مردم در خصوص بيعت با آن حضرت و برنامه هاي اجرايي خود در صورت دست يابي به خلافت چنين فرمود: دعوني والتمسوا غيري، فإنا مستقبلون أمرا له وجوه وألوان، لا تقوم له القلوب، ولا تثبت عليه العقول، وأن الآفاق قد أغامت، والمحجة قد تفكرت، واعلموا إن أجبتكم ركبت بكم ما أعلم، ولم أصغ إلى قول القائل وعتب العاتب، وإن تركتموني فأنا كأحدكم، ولعلي أسمعكم وأطوعكم لمن وليتموه أمركم، وأنا لكم وزيرة خير لكم مني أميرة* مردم، مرا واگذاريد، و از ديگري اين كار را طلب كنيد؛ ما به كاري روي آورده ايم كه آن را چهره ها و رنگ هاي گوناگون است كه دلها بر آن استوار نمي ماند، و عقل ها زير بار آن نخواهند رفت. همانا آفاق را ابر سياه ( ظلم و ستم و بدعت) فرا گرفته و راه راست ناشناخته گشته است. بدانيد اگر من دعوت شما را بپذيرم، طبق آنچه خود مي دانم رفتار خواهم كرد و به سخن گوينده و به سرزنش توبيخ كنندگوش نخواهد داد، و اگر مرا واگذاريد مانند يكي از شما هستم و بسا كسي را كه به كار خود، ولايت دهيد، فرمان او را شنواتر و فرمانبردارتر از ديگران باشم، و اگر شما را وزير باشم، بهتر كه شما را امير باشم. 2. بعد از آن كه امام علي اصرار مردم را ديد و در مقابل آن احساس مسؤوليت كرد و آشكارا در مسجد با مسلمانان بيعت نمود، در اولين خطبه خود بعد از بيعت چنين فرمود: إن الله تعالى أنزل كتابة هادية بين فيه الخير والشر، فخذوا نهج الخير تهتدوا، و اصد فواعن سمت الشر تقصد وا، الفرائض الفرائض، أدوها إلى الله تؤدكم إلى الجنة، إن الله حرم حرام غير مجهول وأحل غير مدخول، و فضل حرمة المسلم على الحرم كلها، و شد بالإخلاص و التوحيد حقوق المسلمين في معاقدها، فالمسلم من سلم المسلمون من لسانه ويده إلا بالحق ولا يحل أذى المسلم إلا بما يجب،.... اتقوا الله في عباده و بلاده، فأنكم مسؤولون حتى عن البقاع و البهائم، و أطيعوا الله و لا تعصوه، إذا رأيتم الخير فخذوا به، و إذا رأيتم الشر فأعرضوا عنه؛ * خداي تعالي كتاب (قرآن كريم) را فرستاد كه راهنماست. در آن نيك و بد را بيان فرمود. پس راه نيك را پيش گيريد تا هدايت شده راه ببريد، و از جانب بدي دور گيريد، تا در ميان راه راست راه برويد. واجبات را به جاي آوريد، آنها را براي خدا به جاي آوريد، تا شما را به بهشت برساند. خداوند چيزي را كه نامعلوم نيست حرام گردانيد، و آنچه را كه عيب و نقصي در آن يافت نمي شود حلال فرمود، و احترام مسلمان را بر همه حرمتها فزوني داد، و به سبب اخلاص و توحيد، حقوق مسلمانان را در مواضع خود به هم ربط داده است؛ پس مسلمان كسي است كه مسلمانان از زبان و دست او سالم و آسوده باشند، مگر اين كه از روي حق باشد، و زيان به مسلمان حلال نيست، مگر آنچه را كه خداوند واجب فرموده است. از خدا بترسيد درباره بندگان و شهرهاي او، زيرا از شما مي پرسند، حتي از زمين ها و چهار پايان، و خدا را فرمان بريد و او را نافرماني نكنيد، و هر گاه نيكي را ديديد، آن را دريابيد و هرگاه بدي را ديديد از آن دوري كنيد. در اين خطبه محيط بودن ديانت بر سياست كاملا مشهود است؛ اما سرانجام، عدالت خواهي، حق طلبي، رعايت تساوي حقوق همه مردم، عرب و عجم و شريف و وضيع، در تقسيم بيت المال باعث سلب حمايت عرب از اميرالمؤمنين گرديد، زيرا امام با رؤسا و امراي قبايل آن گونه كه پادشاهان رفتار مي كردند برخورد نمي كرد، مي كوشيد تا كسي را با بذل بيت المال به سوي خود متمايل نسازد. برخلاف رقيب عنود آن حضرت، معاويه كه مردم را از راه هاي مختلف به سوي خود دعوت و جذب مي كرد؛ از اين رو مردم على ل را واگذاشته و به معاويه پيوستند. گر چه آغاز و فرجام حكومت امام علي كوتاه بود، ليكن همان حكومت پنج ساله، نمونه اي كامل از حكومت حق، دولت كريمه و حكومت ابرار و نيكان بر روي زمين بود كه الگوي حاكمان و كارگزاران اسلامي در طول تاريخ اسلام گرديد.