فهرست موضوعات سياسي در تفاسير قرآن كريم

An Inventory of Political Subjects in the Exegeses of the Quran

تفاسير قرآن كريم از منابع مهم امّا غيرمستقيم انديشه سياسى در گذشته و حال به شمار مى رود. بسيارى از انديشمندان به علل متفاوت ترجيح داده اند انديشه سياسى خود را در خلال تفسيرى كه از قرآن ارائه دادهاند، اظهار كنند؛ امّا متأسفانه همواره از اين منبع غنى در تفسير انديشه سياسى مسلمانان غفلت شده است؛ همان طور كه از ساير منابع غيرمستقيم انديشه سياسى نيز تا كنون غفلت شده است به ويژه منابعى مانند: 1. شروح احاديث؛ 2. كتاب هاى اصول فقه به خصوص مباحث حُسن و قبح، استحسان، مصالح مرسله، سدّ ذرايع و...؛ 3. دائرة المعارفها، كتب مربوط به ملل و نحل، فرهنگ هاى لغت و معاجم؛ 4. كتب تاريخى به ويژه تاريخ سياسى. البته از ابواب سياسى كتب فقهى و كلامى استفاده هايى، هر چند اندك، شده است. ناشناخته بودن، خطى بودن، كمياب بودن و در خصوص عدهاى جهل مركّب، دلايلى است كه سبب غفلت و عدم استفاده از اين منابع شده است. با وجود اينها اظهار نظرهاى قاطع و نظريه پردازى هايى همچون «افول انديشه سياسى» و «در كام اقتدار بودن دين و دانش» همواره با جسارت تمام صورت گرفته است و تكرار مى شود. به هر حال هدف اين مقاله صرفا نشان دادن اين نكته است كه انديشه سياسى مسلمانان منحصر به كتب كلاسيك و متعارف فارابى، غزالى، نظام الملك، محقق سبزوارى و مانند اينها نيست، حتّى كتاب هاى تفسيرى كه در بادى نظر اثرى از انديشه سياسى در آنها ديده نمى شود، حاوى مباحث اساسى در انديشه سياسى است و چه بسا به قول اشتراوس انديشه هاى سياسى محورى انديشمندان در آثارى از اين دست نهفته باشد.