جايگاه بحث احزاب در انديشه اسلامي

احزاب در دنياى معاصر نقشى والا در جامعه مدنى دارند. شرط اوليه دموكراسي هاى نمايندگى، وجود احزاب است. جوامع اسلامى نيز كمابيش ـ به شكل ارادى يا غير ارادى در حال پذيرش پديده هاى نوينى چون احزاب هستند. مباحث نظرى، مى تواند زمينه ورود شايسته احزاب به كشورهاى اسلامى را فراهم نمايد. در حكومت اسلامى هم در مبانى نظرى و دينى و هم در جوانب سياسى و كارشناسى احزاب، نقاط ابهامى وجود دارد. نظريه ولايت فقيه لوازم بى شمارى دارد كه به طور مثال، آثار خود را راجع به آزادي هاى سياسى يا وجود احزاب و محدوديت هاى آن نشان مى دهد. بحث احزاب را در چند سطح مى توان پى گرفت. سطح اول، تحليل جامعه شناختى احزاب است. از ديدگاه جامعه شناسى سياسى، احزاب داراى آثار مثبت و منفى هستند. به طور مثال، در خصوص جمهورى اسلامى ايران مى تواند بحث شود كه چه زمينه ها و محدوديت هايى در راه آن وجود دارد. بحث در اين سطح، شكل هنجارى ندارد. احزاب را ممكن است در سطحى ديگر، از ديدگاه هنجارى مورد مطالعه قرار دهيم. بر اساس اين اعتقاد كه مبانى كلامى ـ فقهى حزب در انديشه سياسى شيعه (يا اسلام) وجود دارد، مى توان اين بحث را به شكل انديشه اى مطرح كرد كه آيا فقه سياسى يا كلام سياسى شيعه، چنين پديده اى را برمىتابد يا خير. مباحث اين سطح در بعد فقه سياسى هم هنجارى است، و هم درجه اول. كلام سياسى ممكن است بستر فقه سياسى را آماده كند و به هر نوعى در جهت اثبات گزاره هاى دينى مورد استفاده قرار مى گيرد. موضوع اين مقاله، بررسى مبحث احزاب در سطح سوم است. از اين ديدگاه عمدتا با ديدى بيرونى به قضيه نگريسته مى شود. در واقع هدف از تدوين اين مقاله، پرداختن به موضوع احزاب از ديدگاه جامعه شناسى سياسى و انديشه سياسى نيست؛ بلكه هدف اصلى، تعيين جايگاه اين بحث در انديشه و فقه سياسى مى باشد. بديهى است بحث از احزاب در سطح سوم، مقدم بر سطح اول و دوم است، چرا كه ديدگاه ى روش شناسانه و درجه دوم دارد.