نگاهي به سير قصّه هاي عاميانه در دورة صفويّه با محوريّت رموز حمزه

زبان و ادب رسمي ايران با زبان فارسي دري، در دو رشتة شعر و نثر وجود داشته است. اين ادبيّات، دو قشر يا طبقة عمدة اجتماعي، يعني باسوادان و عوام را همواره پوشش داده است. افزون بر ادبيّات رسمي كه به مخاطبان باسواد اختصاص داشت، ادبيّات عاميانه نيز درحوزة شعر و نثر، مردم عادّي و كوچه و بازار را مخاطب خويش قرارداده بود. به جهت عدم سواد و كتابت در ميان مخاطبان ادبيّات عاميانه، متأسّفانه اين آثار كمتر به صورت مكتوب درآمد؛ هرچند كه در همة موضوعات فرهنگي آن زمان، وسعت معنائي داشت و نمونه هاي آن نيز به صورت تصنيف هاي ديني و نوحه ها و تصانيف مردمي و ملّي كاربردي فراوان هم داشته است. وسعت ادبيّات عاميانه به حدّي بود كه حتّي برخي از شاهكارهاي ادبي ما مثل شاهنامة فردوسي نيز در ميان مردم عادّي و معمولي، بسيار رواج داشت. در حوزة ادبيّات منثور عاميانه نيز با توجّه به اينكه اين گونه آثار هنري بر مبناي تخيّلات عامّه پسند ساخته شده است، با درونمايه هاي غني خود كه بر گرفته از منش قهرمانان ملّي و يا مذهبي است، روايت شده و يا دوباره باز سازي شده اند. اين آثار اگر چه به مخاطبان عادّي جامعه تعلّق دارد، امّا از ارزش هنري فراواني برخوردار است. در اين مقاله، روند قصّه هاي عاميانه در دورة صفويّه كه نقطة اوج آن مي باشد، با درونمايه هاي آن مورد ارزيابي و مداقّه قرار مي گيرد و با توجّه به اشتراك اين درونمايه ها در اكثر اين گونه آثار، با نمودار قرار دادن و بررسي يك داستان از اين مجموعة تقريباً گسترده (حمزه نامه)، سعي مي شود به گونه اي نقد و بررسي شود كه باقي داستان ها را نيز بتواند مورد پوشش خود قرار دهد.