نگرش قبيله اي تركمانان سلجوقي و تقابل آن با الگوي ملك داري ايراني

نگرش قبيله اي تركمانان به حكومت و الگوي ملكداري ايراني دو گفتمان رقيب در دوره سلجوقي بودند كه هر كدام تلاش مي نمودند تا رقيب را از صحنه بيرون كنند، يا اينكه نگرش ديگر را تحت سلطه قرار دهند. در نگرش قبيله اي حكومت متعلق به تمام قبيله بود و خاندان حاكم به نمايندگي از آنها به حكومت مي پرداخت. اين نوع نگرش كه نماينده اصلي آن امراي تركمان بودند، قدرت رييس قبيله را محدود به سنتهاي ايلي مينمود. اما در الگوي ملكداري ايراني كه در ابتدا براي تركمانان بيگانه بود، قدرت در دست فرمانروا متمركز بود. وي جايگاه فرابشري داشته و سايه خدا بر روي زمين بود و از اين رو صاحب اموال و انفاس بوده و قدرت مطلق داشت. ديوانسالاران ايراني مروّجان اصلي اين نوع تفكر بودند و تعارض امراي تركمان با وزراي ايراني در قالب تقابل دو نگرش به حكومت قابل بررسي است. مقاله حاضر تعارض اين دو نگرش را از مهمترين مؤلفه هاي تأثيرگذار بر ساختار حكومت سلجوقي دانسته و بر آن است كه با رويكردي تحليلي به بررسي نگرش قبيله اي سلجوقيان و بويژه امراي تركمان و تقابل آن با الگوي ملكداري ايراني بپردازد. بر اساس آنچه در اين مقاله حاصل شد، غزهاي سلجوقي در بدو ورود به ايران تفكري محدود به سنتهاي قبيله و توأم با تمركزگريزي داشتند و عليرغم تلاشهاي عناصر ديوانسالار ايراني و موافقت سلاطين سلجوقي، نگرش قبيله اي امراي تركمان پس از دوره خواجه نظام الملك كه تحت تأثير الگوي ملكداري ايراني بود، با شدتي بيشتر نمود يافت كه سبب تضعيف جايگاه ديوان سالاران و پيكارهاي مداوم ميان شاهزادگان و امراي سلجوقي بود.