بازرگانان مشروطه‌خواه و چيستي نوسازي سياسي

Political Modernisation and the Constitutionalist Merchants

حكومت مشروطه از انواع حكومت‌هاي مدرن است. حكومت مدرن نيز نتيجه نوسازي سياسي محسوب مي‌شود؛ نكته مهم دراين زمينه، فهم نيروهاي شركت‌كننده در جنبش، از معني و اهداف مشروطيت است. بازرگانان در پيروزي و شكل‌گيري حكومت برآمده از نهضت مشروطيت، نقشي اساسي را ايفا مي‌كردند. جنبش مشروطه‌خواهي نهضتي تحول‌طلب و نوساز در تاريخ ايران است. به‌رغم نقش پراهميت بازرگانان در نوسازي ايران، كمتر به درك و هدف آنان از نوسازي سياسي پرداخته شده است. اين پژوهش به اين پرسش مي‌پردازد كه ويژگي‌هاي نوسازي سياسي و نظام سياسي برآمده از آن، از منظر بازرگانان مشروطه‌خواه چه بود؟ از نظر نگارنده، بازرگانان، حكومت مشروطه را با حكومت مبتني‌بر قانون يكسان مي‌انگاشتند. به باور آنان، تحديد خودكامگي با قانون، مسئوليت‌پذيري و پاسخ‌گو بودن شاه و حكومت در برابر قانون مشكل‌گشاي ايران بود. اين مقاله با رهيافت تفسيري و با روش جامعه‌شناسي تاريخي و با مراجعه به منابع موجود به‌ويژه مذاكرات مجلس اول شوراي ملي، و پيگيري زمينه‌هاي تاريخي و اجتماعي شكل‌گيري باورهاي بازرگانان، اين موضوع را بررسي مي‌كند.

The victory of constitutionalism was the first stage of forming modern government in Iran. It is of paramount importance to know how the activists understood of the concept and aims of constitutionalism. Merchants were one of the most effective social classes in the process of victory of constitutionalism in Iran. The main question in this survey is, what are the specifications of the political regime that emerged from political modernisation in Iran? The author response is, in merchants’ perspective, the constitutional government and the governance based on law were the same. In this respect, restricting despotism with law, responsibility of the king and his government can solve the Iran’s problems. The approach of this article is interpretative and historical sociology.