رويكرد ساختاري - نهادي به بن‌بست مجالس مشروطه در ايران

An Structural- Institutional Approach to Deadlock of Constitutional Parliaments in Iran

مقاله‌ حاضر به شرايط ساختاري ـ نهادي مجلس كه مهم‌ترين نهاد برآمده از انقلاب مشروطه در ايران است مي‌پردازد. بر مبناي رويكرد نهادگرايي تاريخي، چگونگي و چرايي روند تحول مجالس دوره مشروطه (مجلس اول تا مجلس چهارم) و تعامل شرايط ساختاري جامعه‌ ايران و ويژگي‌هاي نهادي مجلس در مسير منتهي به بن‌بست مجالس مشروطه را بررسي مي‌كند. سؤال اصلي اين است كه چه شرايطي به ناكارآمد شدن و بن‌بست در مجالس مشروطه انجاميده است. اصلي‌ترين فرضيه تحقيق آن است كه شرايط نهادي ايجاد شده در ايران عصر قاجار به ناكارآمدي مجالس مشروطه كمك كرده است. روش علّي ـ تاريخي براساس روايت علّي براي بررسي تاريخي و آزمون فرضيات به‌كار گرفته شده است. براساس نتايج به‌دست‌آمده، برآيندي از شرايط ساختاري ـ نهادي جامعه ايران اواخر دوره قاجار، فرايندهاي وابسته به مسير و باز توليد آنها در مجالس مشروطه، روند تحول مجلس را در طول تاريخ مشروطيت رقم زد. در اين روايت، پيامدهاي منتج از گسترش نفوذ نظام جهاني، اقتصاد سرمايه‌داري، دولت مستبد و ضعيف قاجار در طول زمان، مولد ساختار طبقاتي نامتعادلي در ساختار جامعه ايران اواخر دوره قاجار شده است؛ و همين امر، بازخورد مثبت ناشي از عدم تعادل طبقاتي، روابط نامتقارن قدرت در ساختار سياسي را بازتوليد مي‌كند. مجموع اين شرايط در كنار فعاليت‌هاي حزبي ناكارآمد در طول عمر مجلس، به عدم تحول مجلس و متعاقب آن بازماندن مسيرهاي تحول سياسي در تاريخ ايران عصر مشروطيت انجاميده است.‌

This article deals with conditions of structural- institutional conditions of constitutional parliaments in Iran. The institutional evolution of constitutional parliaments and the interaction of structure of Iranian society and parliament have been investigated in this article. The main hypothesis is the situation of institutions in the time of Qajars made the parliament ineffective. The historical – causal method based on causal narrative has been applied to review Qajar history. The outcome of influencing world-system, capitalist economy, despotic state, and the weakness of Qajar dynasty resulted in unbalanced class structure. This factor, added to asymmetric power relations, and the positive feedback of these processes created ineffective parliaments that could not realize the goals of constitutional.