اثربخشي رشد فزآينده پژوهش‌هاي كشاورزي ايران بر شاخص‌هاي توسعه كشاورزي كشور

مقدمه: نظر به رشد چشمگير توليدات علمي ايران در حيطه كشاورزي و اهميت بخش كشاورزي براي كشور، هدف مطالعه حاضر بررسي اثربخشي رشد فزآينده پژوهش‌هاي كشاورزي ايران بر توسعه كشاورزي كشور است. بدين منظور، تغييرات تعداد مقالات كشاورزي با تغييرات شاخص هاي توسعه كشاورزي كشور طي 3 دهه اخير مقايسه شد. روش : پژوهش حاضر از مطالعات علم‌سنجي و روش به كار گرفته شده، مطالعه تطبيقي است كه طي آن روند تغييرات ايران از حيث «تعداد مقالات كشاورزي» و «شاخص هاي توسعه كشاورزي» با ساير كشورهاي جهان مورد مقايسه قرار گرفته است. ابتدا مهم‌ترين شاخص‌هاي نشان دهنده وضعيت كشاورزي كه داده‌هاي آنها براي يك بازه زماني حداقل 30 ساله (2013 – 1984) موجود باشد انتخاب شدند. در مورد هر شاخص، كشورهايي كه داده هاي مربوط به آنها براي بازه اي حداقل 30 ساله موجود بود انتخاب شدند. در هر گروه، روند تغييرات سهم و رتبه ايران از لحاظ تعداد مقالات كشاورزي با روند تغييرات سهم و رتبه كشور از لحاظ شاخص مربوطه مورد مقايسه قرار گرفت. داده‌هاي موردنياز از پايگاه‌هاي معتبري چون وب آو نالج، سازمان خواربار و كشاورزي ملل متحد، بانك جهاني و تارنماي گلوبال اكونومي گردآوري شد. يافته‌ها: در گروه اول با وجود 32 برابر شدن سهم توليدات علمي كشاورزي، سهم ايران از لحاظ ارزش افزوده بخش كشاورزي به حدود يك‌سوم مقدار اوليه رسيده است. در گروه دوم علي‌رغم ارتقاء 53 رتبه‌اي جايگاه توليدات علمي كشاورزي ايران، رتبه كشور از لحاظ ارزش خالص توليدات كشاورزي تنها 5 پله صعود نموده است. در گروه سوم رتبه كشور از لحاظ توليدات علمي و ارزش صادرات كشاورزي به ترتيب 50 و 34 پله ارتقاءيافته است. در گروه چهارم با وجود ارتقاء 51 رتبه‌اي جايگاه توليدات علمي كشاورزي، رتبه ايران از لحاظ انتشار گازهاي گلخانه‌اي ناشي از فعاليت‌هاي كشاورزي تنها 1 پله بهبود يافته است. در گروه پنجم علي‌رغم ارتقاء 35 رتبه‌اي جايگاه توليدات علمي كشاورزي، رتبه كشور از لحاظ بهره‌وري كشاورزي 4 پله تنزل يافته است. در گروه ششم جايگاه توليدات علمي كشاورزي ايران 49، و جايگاه كشور از لحاظ عملكرد غلات و حبوبات 11 رتبه بهبود يافته‌اند. بحث و نتيجه گيري: يافته هاي پژوهش حاضر حاكي از آن است كه رشد فزآينده برون دادهاي پژوهشي ايران در حيطه كشاورزي بر شاخص‌هاي توسعه كشاورزي و لذا بر وضعيّت بخش كشاورزي كشور اثربخشي ضعيفي داشته است. يافته ها مؤيّد آن است كه طي دهه‌هاي اخير، در فضاي حاكم بر پژوهش‌هاي كشاورزي كشور تأكيد عمده بر روي افزايش بروندادهاي پژوهشي بوده و به آثار نهايي يا حتي پيامدهاي اوليه مورد انتظار از كاربرد اين پژوهش‌ها توجه چنداني نشده است. البته بر اساس نتايج حاصل نمي توان مشخص كرد كه آيا علت اصلي كم اثر بودن پژوهش هاي كشاورزي ناكارآمد بودن اين پژوهش ها بوده و يا اينكه برخي عوامل ديگر (مانند عملكرد ضعيف بخش اجرا) نقش اصلي را داشته اند. بنابراين، پيشنهاد مي شود بررسي اين مهم در مطالعات آتي مورد توجه قرار گيرد. نتيجه مطالعه حاضر اهميت ارزيابي اثربخشي توليدات علمي كشور در ساير حيطه هاي موضوعي را دو چندان كرده و بر بازبيني سياست هاي نظام آموزش و پژوهش كشور تأكيد مي كند.