پهنه بندي يا پتانسيل فرسايش پذيري حوضه آبريز سدّ پانزده خرداد قم

Zoning or the potential of the catchment area Dam of fifteen Khordad Qom

از مسائل بسيار مهم و حياتي در نواحي بياباني و نيمه بياباني وجود منابع آب و استفاده مناسب از آن‌ها است. از سال‌هاي بسيار دور شهر قم با كمبود آب مواجه بوده است كه جهت برطرف شدن اين مشكل اقدام به احداث سد پانزده خرداد بين شهر قم و دليجان كرده‌اند. اين سد در معرض رسوب گذاري زياد است. بديهي است اين رسوبات سبب پرشدن سد و كوتاه شدن عمر مفيد آن مي‌شود. از اين رو مطالعه پتانسيل فرسايش‌پذيري در بالادست حوضه ضروري است. بنابر اين از جمله اهداف اصلي اين تحقيق پهنه‌بندي حوضه آبخيز با توجه به ميزان حساسيت سازندها به فرسايش و نقش آن‌ها در تشكيل رسوبات جديد مي‌باشد. براي اين منظور ابتدا با كمك نقشه‌هاي توپوگرافي 1:50000، مرز حوضه آبخيز سد پانزده خرداد مشخص شد. سپس به دقت بر روي نقشه زمين شناسي 1:50000 قم - دليجان، پياده شد. پس از تهيه نقشه‌هاي زمين شناسي، آبراهه ها، بارش، ژئومورفولوژي(پيكرشناسي زمين)، شيب و نفوذپذيري خاك از حوضه مورد مطالعه، به صورت رقومي درآمدند و سپس با استفاده از تكنيك‌هاي امتياز دهي و تلفيق لايه‌ها (Overlay Index)، شدت فرسايش‌پذيري به كمك سيستم GIS در حوضه آبخيز سد پانزده خرداد تهيه شد. در اين مقاله مشخص گرديد كه واحد‌هاي حساس به فرسايش شديد، به صورت وسيعي اغلب در قسمت مركزي حوضه استقرار دارد و حجم عظيمي از خاك اين حوضه نيمه بياباني، در حال رسوب گذاري در مخزن سد پانزده خرداد مي‌باشد. در پايان مقاله نيز چند راهكار منطقي براي كنترل و كاهش فرسايش‌پذيري خاك عنوان شده است.

Water resources and their appropriate exploitation are among important and critical issues in deserts and semi-desert areas. Qom has always faced water shortage and Panzdah-e Khordad Dam was built between Qom and Delijan to resolve the problem. This dam faces lots of sedimentation. This inevitably results in dam filling and shortening of its useful life. Therefore, studying erodibility potential in upstream basin is essential. The present study primarily seeks to divide the basin into different zones based on formations sensitivity to erosion and their role in the creation of new sediments. To reach this goal, boundaries of Panzdah-e Khordad Dam basin were identified using 1:50000 topographic maps. Then, it was carefully implemented on 1:50000 geological map of Qom-Delijan. After producing geological maps, channels, precipitation, geomorphology, slope and soil permeability were digitalized. Then, erodibility intensity in Panzdah-e Khordad Dam basin was produced using GIS, layer scoring and integrating techniques (Overlay index). Results indicate that sensitive units with severe erosion cover a vast area of central basin and a large volume of soil in this semi-desert area is sedimenting in Panzdah-e Khordad Dam reservoir. Finally, the article proposes some logical solutions to control and reduce erodibility of soil.