دوگان كلام محوري / انسان محوري؛ رويكردي نو در گونه شناسي تفاسير قرآن كريم

The Theology-Centered/Human-Centered Dichotomy; a New Approach to the Typology of the Interpretations of the Holy Quran

گونه شناسي تفاسير قرآن كريم با توجه به حجم انبوه متون تفسيريِ توليد گشته در طول تاريخ اسلام، به يكي از مهمترين دغدغه هاي پژوهشگران قرآني در سده اخير تبديل شده است. طبقه بندي تفاسير بر اساس «روش ها و گرايش ها»ي تفسيري و نيز «ادوار تاريخي» كه از سوي انديشمندان مسلمان و همچنين مستشرقان پيشنهاد شده، به رغم نقاط مثبتي كه دارد، از نقاط ضعفي رنج مي برد و در نتيجه نيازمند ارائه گونه شناسي هاي تكميلي است. از همين روي اين نوشتار تلاش كرده است تا علاوه بر ذكر كاستي ها و نقايصِ طبقه بندي هاي رايج، طبقه بنديِ جديدي مبتني بر دو رويكرد كلانِ «انسان محوري» و «كلام محوري» پيشنهاد دهد. بر اين اساس، تفاسير انسان محور سعي در ارائه برداشت هاي تفسيري متناسب با نيازها و گفتمان هاي زمانه ي مخاطبان خويش دارند. اين در حالي است كه تفاسير كلام محور به توليد متون تفسيري مبتني بر ميراث تفسيري گذشتگان و با اثرپذيري از سنت فهم قرآن كريم دست مي زنند.

Given the huge mass of interpretation texts produced during the history of Islam, typology of interpretations of the Quran gas become one of the troubles of the interpreters of the Quran during the last century. Although classification of interpretations on the basis of interpretation “methods and attitudes" as well as "historical periods" which has been offered by Muslim scholars and orientalists has some advantages, it suffers from a number of disadvantages and, for this reason, some suplemenrary typologies are needed. Hence, in addition to discussing the shortcomings of the current classifications, the present study attempts to offer a new classification on the basis of the two “human-centered” and “theology-centered” macro approaches. Accordingly, human-centered interpretations try to yield interpretative impressions compatible with the requirements and discourses of their addressees while theology-centered interpretations produce interpretation texts relying on the interpretation heritage of the predecessors and being influenced by tradition of understanding the Quran.