بررسي تقابل وحدت و كثرت در نظريۀ تشكيك ملاصدرا

A Review of the Opposition of Unity and Diversity in Sadra's Theory of Gradation

بحث «وحدت و كثرت» يكي از ‌‌مهم‌ترين مسائل فلسفي است. تبيين چگونگي نسبت واحد و كثير از مسائلي است كه همواره محلّ تشتّت آراي حكما است. در اين ميان، ملاصدرا ضمن ردّ هريك از چهار قسم تقابل (تناقض، عدم و ملكه، تضاد، تضايف) و بر اساس مباني خويش در حكمت متعاليه، نظريۀ تقابل تشكيكي را مطرح مي‌‌‌كند، اما از آن‌جا كه ايشان در برخي آثار، باز از تقابل وحدت و كثرت سخن گفته است، سؤال مهمي در اين‌جا رخ مي‌‌‌كند و آن اين‌كه اگر وحدت و كثرت دو مفهوم مقابل يك‌ديگرند، اين مسئله چگونه با نظريۀ او در خصوص وحدت تشكيكي صادق است؟ و آيا اين تقابل، تقابلي بالذات است يا بالعرض؟ در پاسخ به اين سؤال - چنانكه در مقاله خواهيم ديد - ملاصدرا در برخي آثار، با عدول از رأي مشهور حكما، ضمن قائل شدن به تقابل ذاتي بين آن‌‌‌دو، آن‌‌‌ را نوع پنجمي از تقابل دانسته كه در آن اختلاف بين واحد و كثير، نه در طرد ذاتي يك‌ديگر، بلكه تنها در حدّ اختلافي در كمال و نقص است.

The discussion regarding "Unity and Diversity" is one of the most important philosophical issues. An explanation regarding the manner of relation between one and many is one of the issues which is a point of difference in the opinions of the philosophers; from among the philosophers, Sadra, while rejecting all four types of opposition (contradiction, privation and possession, contrast, mutual correlation) and based on his own foundations in transcendental philosophy, addresses the theory of gradational opposition; but since he still speaks of the opposition of unity and diversity in some of his works, an important question arises here which is that if unity and diversity are two opposing concepts, how is this issue true in view of his theory regarding gradational unity? an‎d is this opposition, essential or secondary? In answer to this question, as will be addressed in this article, Sadra in some of his works, in contrast to the views of other philosophers and while considering the opposition between the two to be essential, believes it to be a fifth type of opposition in which the difference between unity and diversity is not in the exclusion of the essential characteristics of one another but rather is in the extent of difference of completeness and deficiency.