بازتاب انديشه هستي شناختي ابن عربي در گلشن راز شيخ محمود شبستري

Reflection of Ibn Arabi's Ontology in Sheikh Mahmood Shabestari's Golshan-e-Raz

شكل گيري مكتب ابن عربي در قرن هفتم تحول عظيمي در مباني عرفان نظري ايجاد كرد. جهان بيني هستي شناسانه ابن عربي بر دو پايه: «خداوند» و «انسان» استوار است. شارحان نظريه هاي ابن عربي نقش مهمي در گسترش انديشه هاي وي داشته اند. بزرگاني چون «شيخ محمود شبستري» به موازات عرفان عملي، در گسترش نظريه هاي ابن عربي همت گماشته اند. جستار حاضر بازتابِ جهان بينيِ هستي شناسانه ابن عربي را در مثنوي گلشن راز با رويكرد تحليلي ـ توصيفي، حول سه محور اساسي: «خداشناسي»، «انسان شناسي»، و «وحدت شخصي وجود»، مطالعه كرده است. حاصل پژوهش نشان مي دهد كه در انديشه شبستري تجلي نقش مهمي در انبساط و تفصيل وجود بر عهده دارد. رابطه خدا و هستي، رابطه ظاهر و مظهر است. «انسان كامل» در ميان مظاهر كونين، آيينه تمام معاني اسماء و صفات حق، نسخه كامل كائنات و «كلمه فاصله جامعه» است. شيخ محمود مانند ابن عربي حقيقت محمدي را اولين حقيقت ظاهر، مبدا ظهور عالم و صورت اعظم و جامع اله، نقطه پايان ولايت و مظهر انسان كامل مي داند كه با ظهور او جميع اسرار و حقايق اله آشكار مي شود. به اعتقاد وي شناخت انسان كامل، نيل به مراتب ديگر از معرفت را تسهل مي كند، و معرفت هستي با تكيه بر انديشه وحدت وجود، و با استمداد از نيروي كشف و شهود، نيل به معرفت خداوند را امكان پذير مي سازد؛ اما تقدم و تاخر ذاتي بين ذات خداوند و تجليات و تفردات او، و مطلقيتِ خداوند و محدوديتِ تفردات، مانع از شناخت ذات احديت است.

The articulation of Ibn Arabi’s school in 7th century made a huge revolution in bases of theoretical Gnosticism. Ibn Arabi's ontological worldview is based on 'God' and 'human'. The interpreters of Ibn Arabi's theories played a main role in developing his thoughts. The scholars like 'Sheikh Mahmood Shabestari', in parallel with practical Gnosticism, tried to develop Ibn Arabi's doctrines. The present study is an attempt to investigate the reflection of Ibn Arabi's ontological worldview in 'Golshane Raz' Masnavi with analytic-descriptive approach orienting three main axes: 'theology', religious anthropology', and 'individual unity of being'. The results of the research indicate that in Shabestari's thought, the manifestation has important place in self disclosure of the being. The relationship between God and existence is the same as relationship between manifest and manifestation. Among all theophanies in both worlds, "The perfect hum@n" is the mirror of all God's names, a universe prescription, and "comprehensive detailing word". Sheikh Mahmood like Ibn Arabi considers Mohammadi’s truth as the first manifest truth, origin of universe appearance, reflection of God's beauty, final point of the saints, and manifestation of perfect human and his appearance reveals all God's truth and secrets. He believes that the knowledge of perfect human facilitates achieving to the higher levels of mystical knowledge, and knowledge of being makes Knowledge of God relying on thought of oneness of being and intuition; but intrinsic priority and posteriority between God and His manifestations and individuations, God's absolutism, and limitations of individuations make it impossible to know oneness being.