بررسي تأثير زمان برداشت بر رنگ، كميت و كيفيت اسانس گياه دارويي Achillea wilhelmsii C. Koch (مطالعه موردي: گردنه قوشچي در استان آذربايجان غربي)

Study of the plant growth stages effect on the color, content and composition of essential oil of Achillea wilhelmsii C. Koch. Case Study: Qushchi Ghat in West Azerbaijan province

بومادران (Achillea wilhelmsii C. Koch.)، متعلق به تيره Asteraceae مي‌باشد. اين گياه به‌طور وسيعي در رويشگاه‌هاي مختلف ايران يافت مي‌شود و براي درمان بيماري‌هاي مختلف مورد استفاده قرار مي‌گيرد. در اين تحقيق، سرشاخه‌هاي گياه در سه مرحله مختلف قبل گلدهي (ارديبهشت)، گلدهي (خرداد) و پس از آن (تيرماه) از رويشگاه طبيعي آن در سال 1395، از منطقه قوشچي (اروميه) در استان آذربايجان غربي جمع‌آوري گرديد. نمونه اسانس‌ها با استفاده از دستگاه تقطير با آب (طرح كلونجر) استخراج و مواد موثره نمونه‌ها با استفاده از دستگاه كروماتوگراف گازي (GC) و دستگاه كروماتوگراف گازي متصل به طيف سنج جرمي ((GC/MS شناسايي گرديد. نتايج نشان داد در زمان‌هاي مختلف برداشت علاوه بر تغيير رنگ و بازده اسانس، كميت و كيفيت مواد موثره اسانس‌ها نيز متغير است. تركيبات كامفور (57/5 درصد) و كامفن (8/56 درصد) از بيشترين مقدار خود در فاز قبل از گلدهي گياه گزارش شدند و پس از گلدهي از ميزان آنها كاسته شد ولي بالعكس تركيبات اوكاليپتول (13/18 درصد)، بورنئول (18/91 درصد)، بي سيكلو-هپتان (0/43 درصد) و توجون (15/35 درصد) در مرحله پايان گلدهي به بالاترين مقدار خود مي رسد. آناليز يافته‌ها نشان مي‌دهد كه اسانس گياه در مراحل مختلف رشد و نمو از كميت و كيفيت متفاوت مواد موثره برخوردار است و به تناسب با آن از عملكرد متفاوت دارويي نيز برخوردار خواهد بود.

Achillea wilhelmsii C. Koch. belongs to Asteraceae family, is widely found in different regions of Iran and used for treatment of different diseases. In this research, apical shoots of Achillea wilhelmsii at three different developmental stages including vegetative (May), flowering (June) and end of flowering (July) stages were collected from natural habitat in 2016 from Qushchi region (Urmia) in West Azerbaijan peovince. Essential oil were obtained by water - distillation method (Clevenger apparatus) and were analyzed by GC and GC/MS. The results were showed that at different harvest times, the color, yield and the quality and quantity of essential oils were also different. The camphor (57.5%) and camphene (8.56%) were the main components of plant essential oil at the before flowering stage and their amount were reduced after flowering stage. In contrast, the eucalyptol (13.18%), borneol (18.91%), bicyclo heptanes (0.43%) and thujane (15.35%) had the highest amount at the end of flowering stage. Analysis of results were showed that plant essential oils have active ingredients of different quality and quantity at various growth stages and accordingly will have different pharmaceutical effects.