مطالعه تطبيقي تأثير و تأثر در ويژگي‌هاي تصويري معراج‌نگاره‌هاي صفوي و گوركاني

A Comparative Study of Visual Features Interaction in Safavid and Mughal Acension Paintings

معراج پيامبر اسلام (ص) از مهم‌ترين موضوعات ديني است كه بازنمايي آن در نسخ خطي ممالك اسلامي به‌ويژه در ايران، از اوايل دوره اسلامي حائز اهميت بوده است. در دوره هاي تيموري و صفوي، نگارگران بسياري هنر خود را در اين حيطه آزمودند و افراد صاحب‌نامي همچون كمال‌الدين بهزاد و سلطان محمد، آثاري فاخر در اين زمينه خلق نمودند. در دوره صفوي، به‌واسطه روابط فرهنگي دربار صفوي و گوركاني، اين هنرنمايي به كشور هند انتقال يافته و از آن دوره معراج‌نگاري در اين كشور رواج يافت هدف از اين پژوهش، مطالعه سير تحول بازنمايي نگاره‌هاي معراج ايراني، بعد از ورود به كشور هند از طريق مطالعه عناصر تصويري معراج‌نگاره‌هاي شاخص دو كشور است. پرسش اصلي اين مقاله عبارت است از: عناصر تصويري معراج‌نگاره‌هاي گوركاني، چه تأثراتي از معراج‌نگاره‌هاي صفوي پذيرفته و چه تأثيراتي بر معراج‌نگاري‌هاي ايران داشته است؟ اين مطالعه از نوع تطبيقي عرضي با برش تاريخي و مبتني بر رويكرد تأثير و تأثر است كه به شيوه توصيفي - تحليلي و به استناد منابع كتابخانه‌اي انجام يافته است. يافته‌ها بيان‌گر آن است كه عناصر تصويري معراج‌نگاري‌هاي اوايل دوره گوركاني به دليل نسخه‌برداري مستقيم از كتب خطي ايران، بسيار متأثر از معراج‌نگاره‌هاي دوره صفوي است و سبك معراج‌نگاري‌هاي سلطان محمد و كمال‌الدين بهزاد در اين آثار مشهود است؛ ولي به‌تدريج با استقلال نگارگران هند از تعليمات هنرمندان ايراني، اين عناصر، تحت تأثير فرهنگ بومي هند، متحول شده‌اند و در اواخر دوره گوركاني، عناصر تحول‌يافته معراج‌نگاره‌هاي گوركاني، در برخي معراج‌نگاره‌هاي ديگر كشورهاي اسلامي ازجمله ايران نيز ظهور مي‌يابند.

Ascension (heavenly journey of Prophet Muhammad) is one of the most important religious issues that its representation was especially important in manuscripts of Islamic countries. In Timurid and Safavid periods, many painters worked in this field and famous people such as Kamal al-Din Behzad and Sultan Muhammad created fine works in the field. Due to the cultural relations with Safavid and Mughal court, Iranian painter transferred this art to India and ascension painting spread in India. The present theoretical and fundamental research aims at studying the evolution of Iranian Ascension paintings representations after spreading in Indian art. This study mainly investigates how Safavid and Mughal ascension paintings affected Indian paintings and how they were affected by Indians through comparing and contrasting visual features. The results of this research which is a descriptive and analytical research and is based on electronic and library resources suggest that the visual features of Mughal ascension paintings due to the duplication of Iranian books at first has been much in compliance with Iranian paintings and were accepted because of common cultural fields in india. But gradually with independence of Indian painters from Iranian painter teachings, the local elements appeared in Indian paintings. So that, in some cases they were out of the original story and Islamic essence and were combined with elements of Indian culture. In later periods, Mughal ascension paintings style spread to other Islamic countries including Iran and affected on ascension painting of this countries.