منشا دين و ريشه دينداري : تنقيح بحث و طرح يك ايده

Origin of religion and roots of religiosity

مقاله پيش رو، به دنبال آن است تا با وارسيِ مهمترين نظريات مطرح در ميان مردم شناسان، روانشناسان و جامعه‌شناسان درباره «منشأ دين و ريشه دينداري»، نشان دهد كه هيچ تبيينِ نهايي و مورد توافقي در اين باره وجود ندارد و همانها نيز دچار سهو و خطاهاي نظري- تجربي غير قابل گذشتي هستند. مع‌الوصف باعث نگرديده تا در اعتبار آنها به عنوان تأملاتي علمي، كوچكترين ترديدي پديدآيد،يا به سبب فقدان اجماع يا خطاهاي فراوان و ماخوذات فلسفي و كلاميشان، از ساحت اين علوم رانده شوند. اين واقعيات معرفت‌شناختي، جستجوگر را ترغيب مي‌نمايد تا به پشتوانة برخي نقدها و رويكردهاي جديد، مداخلة فعالانه‌تري در اجزا و مداخل بحث داشته باشد و مسير اجمالاً متفاوتي را كه فراتر از بازخواني و مرور ادبيات موجود است در پيش بگيرد. تفكيك بحث «منشأ دين» از «ريشة دينداري» و هر دو از «كاركردهاي دين» كه در غالب نظرياتِ ارائه‌شده به درستي صورت نگرفته و آشكارسازيِ پيش فرضهاي فلسفي و پيش داوريهاي كلاميِ نهفته در پسِ اين نظريات، گامهايي است ولو لرزان در گشودنِ دريچه‌اي جديد به روي اين موضوعِ مديد و افكندن پرتوي نو بر آن تلاشهاي پُرسابقه. ايدة «منشأ الهي دين» و «ريشة فطري دينداري» در فراز پاياني، بدين منظور مطرح گرديده است تا نشان دهدكه مي‌توان با اخذ فرضهايي متفاوت از پيش فرضهاي مأخوذة ديگران، نظريه‌اي كاملاً متفاوت ارائه داد كه در تبيين و توجيه لااقل برخي از اديان، تواناتر ظاهرگردد و از اتقان و قدرت انطباق بيشتري برخوردار باشد. نظريه منشأ الهي و ريشة فطري اگر چه يك مدعاي صراحتاً فلسفي -كلامي است، ليكن به مثابة يك تئوريِ توضيح‌دهنده، به هيچ رو بيش از ديگر نظريات، بر پيش فرض هاي فلسفي و پيش داوري هاي كلامي ابتنا ندارد.

In this article, the writer, exploring the most important theories of psychologists, anthropologists and sociologists about the origin of religion and roots of religiosity, tries to show that there is no ultimate agreement and explanation about these questions and that the currently working theories are suffering from grave theoretical and/or empirical shortcomings. The writer, however, argues that these theories have not been questioned or rejected. These epistemological observations encourage the writer to go deeper into the discussion based on some recent criticism and approaches. As the first step, the writer suggests that the question of “origin of religion” be separated from the question of “roots of religiosity” and that both be separated from the question of “functions of religion”, a separation which has not been made properly in most of these theories, which blend philosophical and theological presuppositions. By suggesting the ideas of “divine origin of religion” and “natural roots of religiosity”, the writer tries to show that, by obtaining different hypotheses from the presuppositions of others, it is possible to present a new theory which better explains some religions. Although obviously a philosophical-theological theory, it is not dependent on philosophical and theological presuppositions more than any other theory