واكاوي نقش پيامبر (ص) در تكوين نظام اجتماعي جوامع اسلامي

The Analysis of the Holy Prophet's Role in Establishing the Social System in the Islamic Community

دين اسلام به‌عنوان آخرين و كامل‌ترين دين وحياني براي سامان گرفتن زندگي بشريت در حوزه فردي و جمعي مطرح‌شده است. مؤلفه‌هاي زيست‌بوم اجتماعي افراد به‌عنوان روي ديگر سكه در جهان‌بيني اسلامي، آيات و روايت فراوان را به خود اختصاص داده است. اصول و اركان اين آموزه‌ها در قالب دستورها و ضوابط فقهي، در احكام ضروري (واجب)، مطلوب (مستحب)، حرام (نهي مؤكد) و ناپسند (مكروه) مطرح گرديده تا فرد مسلمان انگيزه لازم را براي رعايت آن‌ها داشته باشد. در اين ميان براي نهادينه شدن اين مؤلفه‌هاي قرآني و الهي در زندگي اجتماعي و فردي جوامع مسلمان، رسالت شخصي پيامبر اكرم جايگاه كليدي دارد. فردي كه در قرآن كريم براي دخالت در زندگي مردم، اولي و داراي ولايت معرفي‌شده است (النَّبِيُّ اَوْلي بِالْمُوءْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ). اغلب انديشمندان، قرآن‌پژوهان و مفسران در پيرو همين آيه، بر مبناي توجه به اتمام و اكمال دين اسلام، شأن، شخصيت و جايگاه بنيادين پيامبر اكرم (ص) را مختص به مسائل ديني ـ فردي صرف ندانسته بلكه براي سامان گرفتن سرشت اجتماعي بشر، سعادت دنيوي و اخروي جوامع اسلامي، دست‌يابي به حكومت و ساير ابعاد پيشرفت و تكوين نظام اجتماعي در جوامع اسلامي بر نقش كليدي وي تأكيددارند. پژوهش حاضر مي‌كوشيد بر روش ـ توصيفي تحليلي وبر مبناي مطالعات كتابخانه‌اي ـ اسنادي به سؤال اصلي زير پاسخ دهد كه پيامبر اكرم (ص) از چه طريقي به تكوين نظام اجتماعي در جوامع اسلامي پرداخته است؟ يافته‌هاي پژوهش در چارچوب و رهيافت تئوريك ساختار ـ كارگزار كالين ‌هاي حاكي از آن است كه تشكيل حكومت اسلامي به‌عنوان لازمه‌ي نظم اجتماعي و از ضروريات زندگي بشري، در همه مكاتب و اديان آسماني موردتوجه واقع‌شده است، در دين اسلام اين امر بيشتر از پيش موردنظر است كه پيامبر اكرم (ص) در ايجاد، تكوين و تداوم نظام اجتماعي در جوامع اسلامي نقش مهم و بنياديني دارد؛ ازاين‌رو ساختار (دين اسلام، آيات و روايات قراني)، و كارگزار (اقدامات عملي پيامبر اكرم ص) به‌عنوان دوروي يك سكه و مكمل هم در اين امر نقشي كليدي دارند هرچند كه در آخر اين نقش مهم و كليدي كارگزار است كه آموزه‌هاي نظري ساختار را نهادينه و عملي مي‌كند