واكاوي كيفيت استدلال فقيهان به قواعد عقلي در فرايند استنباط

Studying the quality of the jurisprudents` reasoning as to the rational rules in the process of inference

اختلاف گسترده در مسئلۀ كاربرد قواعد عقلي در فقه، بيانگر ضرورت ضابطه مندي اين امر است. قواعد عقلي حاصل تعقل‌ اند. احكام فقهي نيز اعتبارهاي شارع مقدس هستند. قاعدۀ «استحالۀ اجتماع نقيضين» ريشۀ بسياري از قواعد عقلي ديگر است، همچون «استحالۀ دور»، «استحالۀ تسلسل»، «استحالۀ توارد علل بر معلول واحد». فقيهان دربارۀ كاربرد اين قواعد در مباحث مختلف فقهي هم‌ رأي نيستند. اين نوشتار با بررسي و تحليل موارد كاربرد قواعد عقلي در فقه، درصدد ارائۀ ضابطۀ كاربرد قواعد عقلي در فرايند استنباط است. براساس يافته‌هاي اين تحقيق، قواعد عقلي جز در مواردي خاص كه ناظر به موضوع خارجي حكم شرعي است، در فرايند استنباط حكم فقهي موضوعيت ندارند؛ چه آنكه فقه جايگاه اعتبارات شرعي است و وجود اعتباري مبتني بر نص، عرف، مصلحت و... در اين اعتبار ملاك است.

The wide disagreement concerning the question of applying the rational rules to the jurisprudence is an indicator of the necessity of a normative definition for this issue. The rational rules are created by intellection, and the jurisprudential precepts are the holy legislator`s innovation. The rule of "impossibility of oxymoron" is the root of many other rational rules, such as "impossibility of circle", " impossibility of sequence," " impossibility of some causes for the unitary effect," and so on, which their application to the different jurisprudential topics is a matter of dispute among the jurisprudents. By examining and analyzing the cases of functioning rational rules in the jurisprudence, this paper has sought to provide a criterion of applying rational rules in the process of inference. Based on the findings of this research, except in the special cases related to an external subject of a legal ordinance, the rational rules are relevant to the process of inferring the legal injunctions, because the position of jurisprudence is for the religious innovations, and the existence of them based on nass (explicit text), `orf (common sense), maslaha (expediency), etc., is valid in this regard.