كليدواژه :
عدالت , قاعده فقهي عدالت , حكمت احكام , ملاك احكام , احكام غيرتعبدي , هدف شريعت
چكيده فارسي :
بنابر برخي ديدگاه‌ها، عدالت به‌مثابه قاعده فقهي مي‌تواند در اجتهاد فقهي و استنباط احكام شرعي نقش داشته باشد. اما بايد گفت ادله قرآني در مقام بيان جعل حكم نيست و فراتر از حكمت احكام نخواهد بود. جاي اين ادله فقط در ملاكات احكام است. روشن است كه با حكمت احكام نمي‌توان دست به استنباط زد. حكمت فقط علت جعل است و آنچه علت حكم و قيد موضوع در مرحلۀ جعل است، مي‌تواند تأثيري در استنباط داشته باشد. برخي فقيهان معاصر به‌منظور انكار قاعده‌مندي عدالت اشكالاتي بيان كرده اند كه بدان‌ها پاسخ گفته شده است. در بررسي چالش حكمت‌انگاري عدالت بايد گفت ديدگاهي وجود دارد كه به نقش‌يابي حكمت در فرايند استنباط پرداخته است. در اين ديدگاه، حكمت و علت در تعميم‌بخشي تفاوتي با يكديگر ندارند و تنها فرق ميان آن‌دو اين است كه حكمت، برخلاف علت، مخصِّص نيست. همچنين عدالت حتي به‌عنوان ملاك مي‌تواند در فعليت احكام غيرتعبدي دخالت داشته باشد. البته، اطلاق قاعدۀ فقهي بر تأثير ملاك بر گسترۀ احكام غيرتعبدي متداول نيست. براي گذر از دوگانه علت/ حكمت، عدالت مي‌تواند هدف شريعت باشد. دراين‌صورت، با نقد متني، روح روايات بايد با عدالتي كه در قرآن آمده، توافق داشته باشد.
چكيده لاتين :
According to some viewpoints, Justice qua jurisprudential principle qualifies for playing its role in deducting Islāmic rulings. Nevertheless, Qur’ānic arguments do not undertakeordaining the Islāmic laws; rather, the maximum we can expect fromthis scripture is the philosophy of a ruling. Certainly, merely knowing these philosophies does not suffice for deduction of Islāmic decrees. Philosophy is just a cause for ordaining the law, not the law itself. The one that is reliable for deducting the law is the cause and the condition of a subject. Contemporary scholars pose several objectionsagainst Justice to be as a principle. Fortunately, these objections are answered adequately. Regarding the problem of Justice as Philosophy of rulings, it is worthy to mention that there is a viewpoint which has sought the role of philosophy of Islāmic laws in the process of deduction. This outlook holds that there is no difference between cause and philosophy regarding generalization. Rather, the only difference is that philosophy, in contrast to the cause, does not particularize. Furthermore, Justice, even as a criterion, qualifies for actualization of non-devotional prescripts. Yet, it is not prevalent to attribute "Principle" to the impact of criterion on the scope of non-devotional prescripts. Intending to bypass the dichotomy of Cause-Philosophy, Justice can be put as the goal of Shariʿah. In this case, while criticizing the text, traditions (Ḥadīths) ought to be in compliance with the spirit of the Qur’ānic justice.
