تحولات سازمان فضايي شهر تبريز از اوايل اسلام تا دوره قاجار

The Changes of Tabriz Spatial Organization from Early Islamic Era to Gajar Era

سازمان فضايي شهر نظم حاصل از تبلور ذهنيت شهروندان در فضاي زندگي آنها يا نظم ميان نقش عناصري است كه شهر را به عنوان يك كل (سيستم) معرفي مي‌كند. مهم‌ترين علت متمايز شدن شهرها از يكديگر سازمان فضايي متفاوت آنهاست كه اين تمايز از اختلاف نظم هر يك از شهرها به عنوان يك سيستم ناشي مي‌شود. براي پي بردن به كليت شهر تبريز و سازمان فضايي آن، كشف نظم حاكم بر اجزاي شهر كه در نتيجه بررسي ارتباط ميان شاخص‌هاي سازمان فضايي اين شهر است، ضروري مي‌نمايد. هدف اين پژوهش آن است كه با استناد به نظريه سيستمي، به بررسي تحولات سازمان فضايي شهر تبريز از اوايل اسلام تا دوره قاجار پرداخته و قانون‌مندي‌هاي حاكم بر سازمان فضايي اين شهر را تبيين كند. نتايج اين پژوهش حاكي از آن است كه ارتباط گسترده شرق و غرب و محدوديت‌هاي ساختار زمين در منطقه شمال‌غرب ايران به عنوان عوامل برپاسازنده شهر و همچنين زلزله و حمله‌هاي كشورهاي همسايه به عنوان عوامل تهديدكننده آن در طول تاريخ، نقش حائز اهميتي در تحولات سازمان فضايي شهر تبريز ايفا كرده‌اند. با بررسي شاخص‌هاي سازمان فضايي شهر و سير تحولات آنها در طول دوره‌هاي تاريخي، قواعد حاكم بر سازمان فضايي شهر تبريز به قرار زير تعيين شد : مركزيت شهر در روند تحولات شهر عنصري ثابت و هويت‌بخش به آن بوده، قلمرو شهر وضعي بي‌ثبات داشته و در هر دوره در حال تغيير بوده، كل‌هاي‌كوچك شهر تحت تاثير مركزيت ثابت و گذرهاي اصلي شهر مكان‌يابي شده و ساختار شهر به عنوان عنصري شاخص، داراي شبكه‌اي نسبتاً شعاعي از مركز به سوي لبه‌هاي شهر بوده است. روش تحقيق در اين پژوهش از نوع توصيفي- تحليلي و جمع آوري اطلاعات به شيوه كتابخانه‌اي بوده و با بهره‌گيري از مستندات تاريخي از جمله سفرنامه‌ها، اسناد تصويري و همچنين استنباط‌هاي عقلي به تجزيه و تحليل داده‌ها پرداخته شده است.

The city spatial organization is the order resulted from citizens’preferences at their life space or the order among roles of elements which introduces the city as a whole (system). There has been a purposeful order and also a permanent association among the elements which this creates a meaning as a coherent entirety and single identity. The most important reason which makes the cities different from each other, is their different spatial organization which this difference results from the variety of orders in the cities as a system. To understand the totality of Tabriz and its spatial organization, it is necessary to discover the order of the city elements and results from surveying the relation between spatial organization indicators, is necessary. Discovering of order that dominates the city elements and also results from surveying the relation bet