پديد آورندگان :
ياراحمدي، سمانه دانشگاه تربيت مدرس , انصاري، مجتبي دانشگاه تربيت مدرس - گروه معماري , مهدوي نژاد، محمدجواد دانشگاه تربيت مدرس - گروه معماري
كليدواژه :
عبدي‌بيگ‌شيرازي , منظومه جنات‌عدن , باغ صفوي , باغ ايراني , باغ سعادت‌آباد قزوين
چكيده فارسي :
باغ سعادت‌آباد قزوين در دوره شاه‌طهماسب صفوي و درجريان انتقال پايتخت به قزوين ساخته شد. با توجه به مستندات موجود، علت اين انتقال در سال 962 ق. مخاطراتي بود كه از سوي حكومت‌هاي عثماني و روسيه متوجه تبريز بود. به دستور شاه طهماسب صفوي باغ‌ها و فضاهاي لازم براي بخش‌هاي سكونتگاهي، ديواني و ساير عرصه‌ها ساخته شد. وي عده‌اي از بزرگان كشوري و خويشاوندان نزديك خود را تشويق كرد كه باغ‌هايي در كنار باغ‌هاي سكونتگاهي حكومتي بسازند. در اطراف باغ سعادت‌آباد حدود بيست وسه باغ و گلزار وجود داشت. شاه طهماسب از شاعري به نام خواجه زين العابدين علي نويدي معروف به عبدي‌بيگ شيرازي متولد 921 ق. در تبريز (متوفي 988 ق. در اردبيل) كه در ديوانخانه همايوني حضور داشته، خواست كه مجموعه باغ‌هاي قزوين را به زبان منظوم وصف كند. خمسه
"جنات عدن" عبدي بيگ شامل مثنوي‌هاي "روضه‌الصفات"،"دوحه‌الازهار"،"جنه‌الاثمار"،"زينت‌الاوراق" و "صحيفه‌الاخلاص" حاصل اين تلاش است كه حاوي اطلاعات ارزشمندي درباره كليات و جزييات اين باغ و عمارت‌هاي آن است. اشعار عبدي‌بيگ از مهم‌ترين اسناد در مورد اين باغ بوده و از توصيفات آن روشن مي‌شود كه باغ سعادت‌آباد در زمان خود باغي كم‌نظير بوده است. از مهم‌ترين فضاها و ويژگي‌هايي كه در اين اشعار به توصيف آنها پرداخته شده مي‌توان به خيابان، سردر، ارشي‌خانه، خانه‌شرواني، ايوان‌ها، صفه سرچنار، حوضخانه، هندسه باغ و انواع درختان و گياهان اشاره كرد. اطلاعات موجود و فضاهاي اشاره شده در اين منظومه‌ها بيش از چيزي است كه امروزه بر جاي مانده است و بر‌اساس اين اطلاعات، مي‌توان تصويري كلي از نقشه عمومي باغ و ويژگي‌هاي فضايي آن به‌دست آورد.
هدف اين پژوهش بازخواني طرح اين مجموعه باغ حكومتي بر‌اساس اشعار عبدي‌بيگ‌شيرازي و مطابقت آن با ديگر متون و اسناد تاريخي است. روش به‌كار رفته در اين پژوهش، روش تفسيرى-تاريخى است كه پس از استنتاج و تحليل متون، تصاوير و نقشه‌هاي موجود به هدف خواهد رسيد. ساختار كلي باغ و عناصر اصلي آن شامل سردر عالي‌قاپو، ارشي‌خانه (چهلستون)، خانه شرواني، ديوانخانه (ايوان شاهي) از مهم‌ترين عناصر مورد بررسي در اين پژوهش هستند.
اين منبع تاريخي مي‌تواند علاوه بر روشن كردن جنبه‌هاي كالبدي مختلف معماري، منظر و باغ‌سازي، جنبه‌هاي ذهني-معنايي و اصول زيبايي‌شناسي آن زمان را نيز آشكار كند. اين نوشتار سعي دارد تا ساختار فضايي كلي، توصيفات و جزييات اين باغ‌ها را از ميان اشعار استخراج و در قالب نقشه و كروكي به تصوير بكشد تا مبنايي براي مطالعات بعدي و برنامه‌هاي توسعه آتي پديد آيد.
چكيده لاتين :
Sa’adat Abad Garden of Qazvin was built during the kingdom of Shah Tahmasb Safavid while transfering the capital to Qazvin. According to the available documentations, the reason for this transfer in 1554 A.D. (962 A.H.) was the hazard of Ottoman and Russian regimes for Tabriz. At the order of Shah Tahmasb Safavid, gardens and necessary settlements, court spaces and other buildings were made. He encouraged some of the country’s squirearchy and close relatives to build gardens alongside state-owned gardens. Around the Sa’adat Abad garden, there were about twenty three gardens. Shah Tahmasb asked a poet named Khaje Zein al-Abedin Ali Navidi, known as Abdi Beig Shirazi, born 1515 A.D. (921 A.H.) in Tabriz (d. 1580 A.D.-988 A.H. in Ardebil), who was present at the Royal Court, to verse descriptions of Qazvin gardens. Abdi Beig’s Penta "Janat Aden (Gardens of Heaven)" including five Masnavis "Rowdah-al-Sefat (garden of qualities)", "Dohat-al-Azhar (Tree of blooms)", "Jinnat-al-Asmar (Heaven of fruits)", "Zinat-al-Owragh (Ornament of leaves)" and "Sahyfeh-al-Ekhlas (Book of devotion)", was the result of such effort, which contains valuable information about the generalities and details of this garden and its mansions. Abdi Beig’s poems are one of the most important documents about this garden, and it is clear from its description that Sa’adat Abad Garden wasa unique garden in that period. Among the most important spaces and features described in these poems it can be pointed to the street, gate, Arshikhaneh, Shervani’s house, porches, plane tree platform, pool house, garden geometry, and various types of trees and plants. The information available and the spaces mentioned in these poems are more than what is left today, and based on this information, one can get an overview of the general map of the garden and its spatial characteristics.
The purpose of this study is to the design of this imperial garden complex based on the poems of Abdi Beig Shirazi and to compare it with other texts and historical documents. The method used in this research is a historical-interpretative. The results are deducted by analyzing existing texts, images and maps. method that will result in goals after induction and analyzing the texts, existing images and maps. The general structures of the garden and its main elements including Aliqapu gate, Arshikhaneh (Chehelsotun), Shervani’s House, Royal court (Shah’s loggia) are among the most important elements analyzed in this study.
This historical source, in addition to clarifying the various objective aspects of architecture, landscape and gardening, can reveal the subjective-semantic aspects and the principles of aesthetics of that time. This paper finallyattempts to draw overall structure of the garden as a map and sketch sto form the basis for further studies and future development plans.
