كليدواژه :
منابع تاريخي , محلات دروني و بيروني , باروي قديم شهر تبريز , دروازه
چكيده فارسي :
با پايتخت شدن تبريز در دوره ايلخانان (حك: 736-653 ه.ق.)، شهر به ناگاه با مهاجرت گسترده توده‌هاي مردمي مواجه شد. به نحوي‌كه طي مدت كوتاهي در محدوده بيروني هر يك از دروازه‌هاي باروي شهر، محلاتي متعدد برابر با وسعت شهر قديم شكل گرفتند. اين امر تبيين موقعيت اراضي در ناحيه ربض و شارستان را از لحاظ مالكيت هم‌ارز كرد، چنان‌كه در اسناد و مدارك ثبتي مانند وقفنامهها به وفور با اصطلاحاتي همچون محلات دروني و بيروني، و يا داخل شهر و خارج شهر روبرو مي‌شويم. از آنجا كه محدوده باروي قديم به عنوان معياري جهت تفكيك موضع محلات و تعيين حدود شهر قديم به‌كار رفته است، تدقيق در محدوده باروي قديم تبريز (احداث : 435ه.ق.) عاملي تأثيرگذار در شناخت روند توسعه كالبدي شهر تاريخي قلمداد مي‌شود. از اين‌رو تحقيق حاضر سعي دارد با شناسايي حريم باروي قديم، تعداد و محل دروازه‌هاي تاريخي آن، نظام ساختاري شهر تبريز طي قرون ميانه اسلامي را مورد بازخواني قرار دهد. از طرفي، با توجه به آنكه نقشه دارالسلطنه تبريز (ترسيم : 1297ه.ق.) نشانگر موضع دروازه‌هاي نه‌گانه باروي نجف‌قليخاني است، اين سؤال مطرح مي‌شود كه محدوده باروي قديم تبريز نسبت به باروي اخير شهر كه پس از زمين‌لرزه 1194ه.ق. برپا گشته در چه موقعيتي واقع بوده است؟ بر اين اساس با بهره‌گيري از منابع تاريخي، نام و تعداد دروازه‌ها و محل استقرار هر يك به طور جداگانه مورد مطالعه قرار گرفت، سپس داده‌هاي به‌دست آمده با اطلاعات حاصله از نقشه دارالسلطنه به منظور تعيين موقعيت مكاني دروازه‌هاي باروي قديم انطباق داده شد. جهت نيل به اهداف پژوهش، از روش تحليل محتواي كيفي براي داده‌اندوزي استفاده شده است. منابع گردآوري داده‌ها نيز شامل اسناد و مدارك نوشتاري و تصويري همچون كتب مورخين، وقفنامهها، و نقشه‌هاي تاريخي است. در نهايت نتايج حاصل به صورت نقشه‌اي شهري مربوط به اواخر قرن ششم هجري ترسيم شد كه نشانگر هم‌پوشاني محدوده باروي قديم شهر تبريز با محدوده باروي نجف‌قليخاني است.
چكيده لاتين :
Being selected as a capital city during Il-khanid dynasty (1256-1335), Tabriz confronted a large-scale immigration to the city. Very soon it caused the formation of several neighborhoods each as large as the old city area, by the city wall gates. Accordingly the land ownership in Rabaz became as important as Sharistan and gradually in the land registration documents as well as endowment documents the terms of "inner and outer quarters" and "inside and outside the city" could be found abundantly. Since the area of the old wall has been used as a criterion for separating the position of quarters and determining the area of the old city, the excavation within the boundaries of the old wall of Tabriz (construction: 435 A.H.) is an influential factor in the recognition of the physical development of the historic city. Therefore, the present research attempts to reconsider the structural system of the city of Tabriz during the Middle Ages by identifying the boundaries of the old wall of Tabriz, and the number and the locations of its gates. On the other hand, considering that the map of Dar al-Saltaneh-e Tabriz (Draw: 1297 AH /1880 A.D) indicates the position of the nine gates of the Najafqoli-Ḵāni Wall, this question arises that the boundary of the old wall of Tabriz to the recent wall of the city that after the earthquake of 1194 A.H. /1780 A.D. has been constructed, in which position has it been? Thus, by using historical sources, the name and number of the gates and the location of each one were studied separately. Then, in order to determine the locations of the gates of the old wall, the obtained data was compared to the data from the Dar-al-Saltaneh map. In order to achieve the research objectives, qualitative content analysis method for data analysis has been used. Data collection sources include written and visual documents such as historians’ books, endowments, and historical maps. Finally, the results were drawn up in the form of a sketch city map dating to the end of the 6th century A.H., indicating the overlapping of the area of the Tabriz’s old wall with the boundaries of the Najafqoli-Ḵāni Wall.
