الگوي نوين از دستور زبان شكل در معماري خانه امروز؛ نمونه موردي: ‌خانه‌هاي مجموعه‌­اي قاجاري شهرهاي تبريز و تهران

A Specification of a New Pattern of Shape Grammar in Architecture of Today’s houses; Case study: Qajar houses in Tabriz and Tehran

بيان مسئله : با توجه به‌سرعت تغييرات ايجادشده در حوزه‌هاي معماري، نمي‌توان گفت اين هنر عاملِ ارتقاي كيفيت‌هاي زيستن نيز بوده و جوابگويي به ابعاد جامع‌تري از نيازهاي انسان را به همراه داشته است. ساكنان بناهاي امروز در بيشتر موارد از فضاهاي زيست خود ناراضي و با وجود گسترش امكانات، بناهاي امروز زيباتر و انساني‌تر از بناهاي ديروز نيستند. در مواردي، معماري به يك سرپناه يا نمايشي از سلايق فردي معمار و كارفرما تقليل يافته و از شأن حقيقي خود دور شده است. آنچه امروز نمايان است، خالي شدن از ديروز و گم‌شدن در آن همه معناست. اين مقاله برآن است كه با توجه به گذشتة ما‌، چرا ساكنان بناهاي امروز در بيشتر موارد از فضاهاي زيست خود رضايت نداشته و واكنش‌هاي طبيعي و احساسي خود را نسبت به محل زندگي‌شان ازدست‌داده‌اند. افق ديد اين مقاله تبيين الگويي نوين با استفاده از دستور زبان شكل1 براي خانه معاصر بر‌اساس جوهرة معماري ‌خانه‌هاي دوران قاجار است. هدف : اين مقاله برآن است كه با استناد به ويژگي‌هاي كالبدي و معناييِ ‌خانه‌هاي مجموعه‌اي2 دورة قاجارِ شهرهاي تهران و تبريز، به الگويي قابل‌استفاده در ‌خانه‌هاي امروز دست يابد. در اين راستا اهداف زير مطرح مي‌شود: 1. چگونگي تبيين الگوي نوين با استفاده از دستور زبان شكل 2. چگونگي ايجاد شكل‌هاي پايه در ‌خانه‌هاي مجموعه‌اي قاجار شهرهاي تبريز و تهران 3. درك معنايِ نهفته در شكل‌هاي متنوع ‌خانه‌هاي قاجاري تبريز و تهران. روش تحقيق : اين پژوهش از نوع كيفي است؛ فن تحليل داده‌ها، دستور زبان شكل است. دستور زبان‌هاي شكلي، سامانه‌هاي توليدكننده‌اي هستند كه بر پاية مجموعه‌اي از قاعده‌هاي شكلي به طراحي منجر شده و برمبناي الگوريتم كار مي‌كنند. الگوريتم فرايندي است با خروجي‌هايي كه حاصل دستورالعمل‌ها يا قوانيني براي اجرا در مجموعه‌اي از داده‌هاست. روش شناسايي قوانين، تأويل پديدارشناسانه ‌خانه‌هاي دورة قاجاري با روش ماكس ون‌منن3 است. كيفيت خانه قاجاري در اين مقاله به‌عنوان يك تحقيق پديدارشناسانه بر مبناي بيان تجربه زيسته در مكان چهار خانه قاجاري استوار است. خروجي‌ها نيز الگوهاي نوين خلق‌شده هستند. نتيجه‌گيري : در فرايند دستورزبان شكل، داده‌ها، چهار خانة منتخبِ پژوهشگر است. ترسيم اشكال پايه بر‌اساس چگونگي قرارگيري فضاها در اين ‌خانه‌هاست؛ مجموعه قوانين با روش پديدارشناسي ون‌منن تعريف‌ مي‌شود. قوانين از طريق مصاحبه‌هاي عميق و تأويل و تفسير مصاحبه‌ها با افرادي كه تجربه زيستن در ‌خانه‌هاي انتخاب‌شده دارند، وضع مي‌شود. درنهايت درون‌مايه‌هاي اصلي حاصل از اين روش "پيوند با محيط، شادي، آرامش، جدايي از زندگي روزمره" استخراج‌شده كه در فضاهايي چون ايوان، زيرزمين، فضاي سبز و هشتي و شاه‌نشين نمايان مي‌شود. اين فضاها درواقع، قوانين دستورزبان شكل هستند. در آخردر فرايند الگوريتمي دستور زبان شكل، در درخت تصميم‌گيري، به ايجاد الگوهاي جديد منجر مي‌شود.

Statements of problem: Given the rapid changes in architecture, promoting the quality of life cannot necessarily respond to human needs. Residents of modern buildings are often dissatisfied with their living spaces; despite the development of facilities, modern buildings are not more beautiful and human-oriented than the past buildings. Architecture has been almost declined to a shelter or a demonstration of individual styles and moved away from its true status. This article tries to find out why residents of modern buildings are usually dissatisfied with their living spaces and why they have lost their natural and emotional reactions to their habitation. This article aims to define a new pattern for a contemporary house using shape grammar based on the essence of architecture of Qajar houses. Given the physical and semantic features of Qajar houses in Tehran and Tabriz, this article proposes a model for today’s houses. Hence the following objectives are addressed: • How to explain the new pattern using shape grammar • How to create sub-shapes in Qajar houses in Tabriz and Tehran • Understanding the meaning implied in various shapes of Qajar houses in Tabriz and Tehran Research method: Based on qualitative methods, this study employs shape gramma