كليدواژه :
سلجوقيان , هخامنشيان , عناصر بصري , اسفنكس , نماد
چكيده فارسي :
بيان مسئله :
اسفنكس از انواع نقوش جانوران تركيبي است كه انسان پيشين آن را با ذهن و تخيل خودش آفريد و در طي ادوار مختلف تاريخي، با مفاهيم و ظواهر متفاوت پرورش داد. اين نقش در ايران هم نمود پيدا كرد و در دوران باستاني و اسلامي مورد استفاده قرار گرفت. با وجود كاربرد و اهميت اسفنكس در دوره‌هاي تاريخي ايران، اين نقش كمتر مورد بررسي و قياس قرار گرفته و كماكان با نقاط مبهمي روبروست. لذا در اين تحقيق به بررسي نقش اسفنكس به عنوان نقشي پركاربرد در دو دوره تاريخي ايران، هخامنشيان در دوران باستاني و سلجوقيان در دوران اسلامي پرداخته شده است.
هدف :
هدف از اين پژوهش، يافتن تفاوت‌ها و شباهت‌هاي مابين نقش اسفنكس در دو دوره هخامنشي و سلجوقي با رويكردي تطبيقي است.
روش پژوهش :
در راستاي دستيابي به هدف، تصاوير اسفنكس‌ها در دوره هخامنشي و سلجوقي و مفاهيم مرتبط با آن، جستجو و با تكيه بر روش توصيفي به توصيف مشخصات هر يك در جداولي جداگانه پرداخته، مهم‌ترين ويژگي‌هاي ساختاري نقوش، مشخص شد و با رويكرد تحليلي دلايل و منابع احتمالي كاربرد آنها مورد بحث و تحليل قرار داده شده است. علاوه بر اين، از منظر بصري آنها را مورد بررسي قرار داده و در انتها با يكديگر تطبيق داده شدند.
نتيجه‌گيري :
نتايج حاصل از اين پژوهش نمايانگر وجوه اشتراك و افتراق نقش اسفنكس در اين دو دوره است. به طور كلي مي‌توان گفت در اغلب موارد، نقش اسفنكس در دو هنر هخامنشيان و سلجوقيان از لحاظ ويژگي‌هاي ساختاري متفاوتند ولي از لحاظ مفاهيم و نقش كاربردي آن با يكديگر نقاط اشتراك زيادي دارند. در بررسي بصري نيز مشخص شد كه هر دوي آنها از منظر تركيب‌بندي، ريتم و نوع خط به يكديگر شباهت دارند. اين نقش در دوره هخامنشي نماد خورشيد، قدرت شاهنشاهي، محافظ درخت زندگي و نگهبان كاخ بوده، در دو طرف درخت مقدس با مفهوم نيايش در ارتباط بوده و در دوره سلجوقي، نماد خورشيد، بركت، وجوه عرفاني، صور فلكي، سحر و جادو، نگهبان قصر، محافظ درخت زندگي، و در دو طرف درخت زندگي با مفهوم نيايش مرتبط است.
چكيده لاتين :
Issue statement: The Sphinx is one of the types of composite creature’s motif that the
ancient man created it with his own mind and imagination and developed it with different
concepts and appearances during different historical periods. This motif had also appeared
in Iran and were used in ancient and Islamic times. Despite the use and significance of the
Sphinx in Iranian historical periods, this motif has been less studied and is still considered
to be ambiguous. Therefore, in this research, the Sphinx has been studied as widely used
motif in two historical periods of Iran, the Achaemenid in ancient era and the Seljuk
in Islamic era. Objective: The purpose of this study is to compare the differences and
similarities of the Sphinx in the Achaemenid period and the Seljuk period.
Research Methodology: The images of the Sphinx during the Achaemenid period and the
Seljuk period and its related concepts were searched and based on descriptive method,
the characteristics of each were described in the tables separately and the most important
structural features of motifs were identified. Then, with an analytical approach, the possible
reasons and sources of their application have been discussed and analyzed. In addition,
from a visual perspective, they were examined and finally matched together.
Conclusion: The results of this study indicate the similarities and distinctions of the
Sphinx in these two historical periods. In general, it can be said that in the most cases,
Achaemenid art and Seljuk art, the Sphinx in terms of structural features are different and
in terms of concepts and functional role have many similarities. In the visual examination,
it was also found that both of them are similar in terms of composition, rhythm, and type
of script. The Sphinx in the Achaemenid period symbolizes the sun, the power of the
kingdom, the protector of the tree of life and palace guardian, the prayers on both sides of
the tree of life. In the Seljuk period, it is the symbol of the sun, blessing, mystical aspects,
constellations, magic, palace guardian, the protector of the tree of life, and the prayers on
both sides of the tree of life.
