محدوده جريان هاي زيستي قزل آلاي خال قرمز بر اساس پارامترهاي ريخت شناسي و زيستگاهي در سرشاخه هاي رودخانه لار

Brown trout functional flows range, based on morphologic and physical habitat parameters in Lar Headwaters

در دهه هاي اخير، جمعيت قزل آلاي خال قرمز رودخانه هاي حوزه لار بدليل تنظيمات رودخانه اي و تاثير آن بر مورفولوژي رودخانه، كاهش يافته است. در حال حاضر با توجه به شرايط كم آبي در كشور، شدت اثرات تنظيم جريان بر جمعيت هاي موجودات نهرها و ارزش هاي اكولوژيك خاص در سرشاخه هاي لار، ارائه مدل هاي ارزيابي زيستگاهي و پيش بيني پاسخ هاي اكولوژيك رودخانه به تغييرات طبيعي و مصنوعي ايجاد شده، امري ضروري بنظر مي رسد كه مي تواند در ارائه روش هاي مديريت بهره برداري از اين رودخانه مورد استفاده قرار گيرد. لذا در اين مطالعه، با ايجاد ارتباط بين فرآيندهاي هيدرولوژيك، هيدروليك، مورفولوژيك و اكولوژيك، ارائه روشي تحليلي و كاربردي جهت ارزيابي زيستگاه هاي قزل آلاي خال قرمز مورد نظر قرار گرفت. پس از انجام بازديد صحرايي و اندازه-گيري هاي لازم، با استفاده از فرمول شيلدز، آستانه هاي تنش برشي بي بعد شامل آستانه دبي زيست محيطي، آستانه دبي مقطع پر و آستانه دبي رسوبي، در هر يك از رودخانه هاي لار، دليچاي و سفيدآب محاسبه گرديد. سپس با استفاده از محاسبه آستانه هاي تنش برشي بي بعد رودخانه، تاثير تغيير دبي بر پراكنش و فراواني آبزيان در پاسخ به تغييرات مورفولوژيك رودخانه، مورد بررسي قرار گرفت. همچنين در ايستگاه هاي مورد مطالعه، دبي جريان در محدوده آستانه دبي زيست محيطي و آستانه دبي رسوبي، طي فعاليت هاي زيستي وابسته به تكثير، دبي زيستي مشخص گرديد، در صورتيكه دبي جريان بيشتر از آستانه دبي زيست محيطي، طي فعاليت هاي زيستي دوران رشد، دبي زيستي در نظر گرفته شد. نتايج اين پژوهش نشان مي دهد كه دبي جريان، هندسه مقطع عرضي و اندازه مواد بستر، مي تواند بر فعاليت هاي زيستي و چرخه زندگي قزل آلاي خال قرمز، موثر باشد و تنظيم نامناسب جريانات رودخانه اي مي تواند منجر به حذف تدريجي اين آبزي از اكوسيستم هاي مذكور گردد.

In recent decades, brown trout populations have been declining due to river regulation and its impact on river morphology along Lar River downstream of Lar Dam located near Tehran. Currently, due to water scarcity in the country, intensity of water regulation impacts on aquatic population of streams and specific ecologic values in tributaries of Lar River, it is necessary to present a habitat assessment model to predict ecologic response of the river to natural and man-induced changes by which can be applied to strategic management of the river. Hence, in this research,an analytically applied approach is adopted to assess brown trout population by creating relation among hydrologic, hydraulic, morphologic and ecologic processes. After field work and required measurements, Shields function was applied to derive dimensionless shear stress for minimum environmental flow, bankfull discharge and critical discharge for initiation of sediment transport for Lar, Dalichai and Sefid-Ab rivers. Then, dimensionless shear stress for initiation of the bed sediments was used to investigate effects of discharge variation on frequency and distribution of aquatic life in response to morphologic changes. It was found that when water discharge is in the range of discharge corresponding to environmental flow threshold and critical discharge for sediment motion, it is identified functional discharge for bed occupation while water discharge greater than critical discharge for sediment motion is also considered functional discharge for bed preparation. Results obtained from this research, suggest that water discharge, cross-sectional geometry and bed material size could be effective on ecologic functions and life cycle of brown trout fish and inappropriate river regulation may lead to gradual elimination of that from river ecosystem.