ريزپهنه بندي آسيب پذيري شهرها در مقابل خطر سيلاب (مطالعۀ موردي: شهر تبريز)

(Micro-zoning vulnerability of cities against flood risk (case study: Tabriz city

مقدمه وقوع سيلاب و طغيان رودخانه يكي از فرآوان ترين و مهم ترين مخاطرات محيطي است كه مي تواند به خسارت شديدي از قبيل مرگ و مير منجر شده و آثار اقتصادي و اجتماعي طولاني مدتي را بر جاي گذارد و ممكن است باعث تخريب املاك،ايجاد اخلال در نظام ارتباطي و شستن زمين هاي كشاورزي شود. وقوع شهر تبريز در حوزه آبريز درياچه اروميه،موقعيت دشتي آن و عبور دو رودخانه اصلي آجي و قوري چاي از بافت شهر باعث شده چندين بار در طول تاريخ سيلاب هاي ويرانگر در آن رخ داده ويراني هاي زيادي را به جاي بگذارد. روش ها اين تحقيق با رويكردي توصيفي-تحليلي در صدد توصيف شرايط جغرافيايي شهر تبريز و تحليل نحوه رفتار ان در مقابل سيلاب هاي شهري است. مدل منتخب جهت ارزش گذاري معيار هاي تحقيق مدل تاپسيس-فازي و نرم افزار منتخب نرم افزار ARC GIS 10. 3 است. يافته ها پس از بررسي ادبيات تحقيق و تحقيقات انجام يافته در اين زمينه 5 معيار به عنوان معيار هاي اصلي تحقيق انتخاب شد سپس با استفاده از مدل تاپسيس-فازي فاصله از ايده آل هاي مثبت و منفي براي معيار هاي تعئين شد و در نهايت طبقه بندي مكاني معيار ها با استخراج نقشه هر يك از معيار هاي به انجام رسيد. نتيجه گيري بر اساس نقشه نهابي كه نشان دهنده پهنه هاي آسيب پذير شهر تبريز در مقابل خطر سيلاب است 6 درصد محدوده شهر در پهنه خطر بسيار بالا است كه اين مساحت جمعيتي بالغ بر 91277 نفر را در خود جاي دارد. با احتساب محدوده هاي خطر بسيار بالا تا خطر متوسط مي توان گفت 33 درصد از محدوده شهر 46 درصد از جمعيت شهر در معرض خطر سيلاب قرار دارند كه اين مطلب نشان مي دهد نواحي با خطر بالاي سيلاب مراكز تجمع جمعيتي و مناطق پرتراكم شهر هستند

Background: Flooding and floodwater is one of the most important environmental hazards that can lead to severe damage such as mortality and have long-term economic and social impacts. It may even damage the property, disrupt the communication system, and wash agricultural land. Tabriz city placement in Lake Urmia basin, its plain position, and passage of two main rivers of Aji Chay and Quri Chay from the city has caused many destructive floods to take place and left great deal of ruin. Method: This research aims to explain the geographical situation of Tabriz city and analyze its action against urban floods with a descriptive-analytical approach. ARCGIS 10.5 and Topsis-fuzzy model is used to evaluate the research criteria. Findings: After reviewing the research literature and the related studies, five criteria were selected as the main criteria of the research. Then, the distance between positive and negative ideals for the criteria was determined by using Topsis-fuzzy model; finally, the spatial classification of criteria was extracted by mapping each of the criteria. Conclusion: According to the final map, that shows the vulnerable areas of Tabriz city against flood risk, 6% of the city's area with a population of about 91277 people is in very high-risk zone. Considering very high to medium risk areas, 33 percent of the city's urban area, about 46 percent of the city's population are at risk of flood. This indicates that flood-prone areas are crowded and populated areas of the city.