كانسار دره زنجير؛ نمونه اي از كانسارهاي روي - سرب با ميزبان كربناته (MVT) در توالي رسوبي كرتاسه پيشين، حوضه جنوب يزد

Darreh-Zanjir deposit; a typical carbonate hosted Zn-Pb deposit (MVT) in Early Cretaceous sedimentary sequence, Southern Yazd basin

كانسار روي - سرب دره­زنجير با سنگ ميزبان آهك دولوميتي شده در جنوب شهر تفت جاي گرفته است. كاني­ هاي سولفيدي در اين كانسار شامل اسفالريت، گالن، پيريت و كالكوپيريت است كه به‌صورت جانشيني، پركننده ­فضاي­ خالي، رگه- رگچه­اي، برشي و توده­اي درون سنگ ميزبان ديده مي‌شود. كانه ­زايي در امتداد گسل ­هاي عادي پس از فاز فشارشي تشكيل شده است. كاني­هاي باطله بيشتر از نوع دولوميت بوده و دولوميتي شدن از فرايندهاي اصلي همراه با كانه ­زايي سولفيدي در كانسار دره­زنجير است. سه نوع دولوميت در منطقه معدني دره ­زنجير تشخيص داده شده است: 1) دولوميت­هاي ناحيه­اي، كه در طي فرايند دياژنز آهك­هاي ميكريتي سازند تفت تشكيل شده ­اند و به‌صورت ناحيه ­اي در كل منطقه ديده مي­شوند. اين دولوميت­ها ريزبلور و داراي رنگ خاكستري تيره هستند؛ 2) دولوميت ­هاي راندگي، كه در طي رخداد رانده ­شدگي دولوميت ­هاي تفت روي سازند دره­زنجير و در طي اين فشارش در مجاورت گسل راندگي تشكيل شده­اند؛ 3) بيشترين شدت دولوميتي شدن و كانه­زايي سولفيدي، در مجاورت گسل­هاي عادي رخ داده است. به‌طوري كه اين دولوميت­ها در ارتباط با كانه­زايي و به دولوميت­هاي گرمابي (DH) معروف هستند؛ با دور شدن از محل كانه­زايي سولفيدي از شدت مقدار دولوميت­هاي گرمابي (DH) كاسته مي­شود. مطالعات ژئوشيميايي گوياي آن است كه مقدار كادميم كاني­ هاي اسفالريت بالاست و اين نشان­ از پايين بودن دماي سيال تشكيل‌دهنده كانه­زايي دارد. تأثير آب‌هاي جوي و رخداد فرايند اكسايش موجب اكسيد ­شدن كانه­ هاي سولفيدي اوليه به كاني­هاي غير­سولفيدي شده است. مهم­ترين كاني­هاي غير­سولفيدي كانسار دره­ زنجير شامل اسميت­زونيت، همي­مورفيت، هيدروزنگسيت و اكسيد و هيدروكسيدهاي آهن است. با توجه به ويژگي‌هاي بنيادين كانه‌زايي كانسار دره­زنجير، از جمله محيط زمين­ شناسي، كانه­زايي در امتداد گسل­ هاي عادي پس از فاز فشارش، سنگ دربرگيرنده، كاني‌شناسي و ساخت و بافت آن و مقايسه اين ويژگي­ها با ويژگي‌هاي بنيادين ذخاير سرب و روي با ميزبان رسوبي، مي‌توان كانسار سرب و روي دره­زنجير را در رده كانسارهاي نوع دره مي­سي­سي­پي يا MVT قرار داد.

Darreh-Zanjir Zn-Pb deposit is located at the south of Taft city. Sulfide minerals in this deposit include sphalerite, galena and pyrite. Replacement, open space filling, vein-veinlet, breccia and massive are the typical textures in the Darreh-Zanjir deposit. Mineralization is associated with normal fault. Gange mineral is dolomite and dolomitization is related to mineralization. Three types of dolomite have been recognized in the Darreh-Zanjir region: 1- Regional dolomite, formed during diagenesis of micritic limestone of the Taft formations and is exposed in whole region. It has dark gray color and fine crystals. 2- Thrusting dolomite, formed during compression and thrusting of the Taft formation on the Darreh-Zanjir formation, this dolomites are located at the vicinity of thrust fault.3- Mineralization and dolomitization occur adjacent to normal fault. This dolomite is known as hydrothermal dolomite (DH) and it decreases away from of sulfide mineralization. Geochemical studies suggest that high content of cadmium in sphalerites represents low temperature for ore forming fluid. Supergene and oxidation process caused change of sulfide minerals to non-sulfide minerals. Non-sulfide minerals of the Darreh-Zanjir deposit are smithsonite, hemimorphite, hydrozincite, cerrusite and Fe-oxides and hydroxides. The most important characteristics of mineralization at the Darrh-Zanjir deposit such as tectonic setting, post compression of normal fault controlling mineralization, host rocks, mineralogy, metal content as well as wall textures, show similarities with Mississippi Valley-type (MVT) Zn-Pb deposits.