ارزيابي شدت و ريسك بيابان‌زايي و ارائه برنامه‌هاي مديريتي (منطقه مورد مطالعه: دشت قاسم آباد بجستان، استان خراسان رضوي)

Assessing intensity and risk of desertification and management programs (Case study: Ghasemabad plain of Bajestan, Khorasan Razavi Province

بيابان‌زايي، خطر و تهديدي جدّي براي محيط طبيعي است و ارزيابي ريسك به عنوان ابزاري كاربردي، امكان برنامه‌ريزي و مديريت، در دوره‌هاي زماني مختلف را براي مقابله و كاهش خطر آن فراهم مي­كند. اين پژوهش با هدف ارزيابي شدت خطر و ريسك بيابان‌زايي و ارائه برنامه‌هاي مديريتي در منطقه بياباني دشت قاسم‌آباد بجستان استان خراسان رضوي انجام شد. شدت بيابان‌زايي، با استفاده از مدل ايراني IMDPA به‌دست آمد. ريسك بيابان‌زايي منطقه نيز با استفاده از نقشه شدت، ارزيابي عناصر در معرض خطر و آسيب‌پذيري محيطي تهيه شد. نتايج نشان داد شدت خطر بيابان‌زايي منطقه براساس مدلIMPDA در دو طبقه متوسط 22/25 درصد و شديد 77/75 درصد بوده و از بين عوامل مؤثر؛ معيارهاي فرسايش بادي، پوشش‌گياهي، خاك و آب زيرزميني به ترتيب با ارزش متوسط وزني 3/57، 3/24، 3/3، 2/87 بيشترين تأثير را در شدت بيابان‌زايي منطقه داشته‌اند. نتايج ارزيابي ريسك بيابان‌زايي نيز نشان داد در حدود 52 درصد بخش‌هاي شرق و شمال شرقي دشت قاسم آباد بجستان، در رتبه­هاي ريسك زياد تا خيلي زياد قرار دارد. لذا براساس نتايج به‌دست آمده از ريسك، واقعيّت زميني و نظرات كارشناسي، تعدادي برنامه مديريتي پيشنهاد و ارائه شد. در شرايط بحراني و بر مبناي ارزش‌هاي ريسك خيلي زياد، برنامه‌ها و اقدامات كنترلي، مانند عمليّات غني‌سازي مراتع، افزايش پوشش‌گياهي به ­ويژه گياهان مقاوم به شوري و خشكي و در شرايط غيربحراني، راهبردها و اقدامات پيش‌گيرانه، مانند كشت گياهان مقاوم به شوري و كشت هدفمند محصولات زراعي، و همچنين در برخي مناطق، حفظ وضعيّت موجود براي جلوگيري از خطر بيابان‌زايي، قابل اجرا مي‌باشد.

Desertification is a serious threat to the environment and risk assessment as a strategic tool, allows planning and management to reduce its risk in different time periods. The aim of this study was assessing desertification hazard and risk management programs in the desert plains of Qasemabad in Bajestan located in Khorasan Razavi province. The assessment of desertification hazard was done by the Iranian version of IMDPA. The desertification risk was evaluated on the basis of desertification hazard map, risk and vulnerability of the environmental elements. The results showed that the risk of desertification with the IMPDA is moderate 22.25 % and severe 77.75 %, respectively. and the factors such as soil erosion, vegetation, groundwater criteria with a weighted average of 3.57, 3.24, 3.3, 2.87, had the greatest impact respectively on the intensity of desertification in the study area. The results also showed that about 52 % of the area in the eastern and east northern parts, was ranked at the rate of high and very high risk. The management plans, strategies and prevention measures such as planting and crop cultivation as well as controlling activities such as increasing vegetation cover, especially with the plants resistant to drought and salinity conditions and in some cases preserving the current condition have the highest importance in terms of desertification risk management.