بررسي روند تغييرات همكشيدگي افقي و عمودي و خصوصيات مكانيكي خاك هاي مستعد نشست و شق زمين (مطالعه موردي: اراضي دشت رسي شرق يزد)

Investigating the trend of changes in horizontal and vertical shrinkage and mechanical properties of land subsidence and crack prone soils (Case study: Clay plain lands of East Yazd

در دو دهه اخير، به دنبال نشست زمين به طور خاص در دشت هاي ريزدانه، شكاف ها و گسيختگي هايي در رسوبات دشت يزد- اردكان پديد آمده است كه به آن شق گفته مي شود. يكي از فرضيات مهم و اساسي در رابطه با ظهور اين پديده برداشت بي رويه آب از سفره هاي آب زيرزميني و كاهش فشار هيدرو ديناميكي و متراكم شدن لايه ها و رسوبات است. اين پديده در رسوبات ريزدانه با شدت و نمود بيشتر تظاهر نموده و موجب آسيب رسيدن به سازه هاي ساختماني، جاده ها، دكل ها و غيره مي شود. منطقه مورد مطالعه اراضي دشت رسي فاقد سنگفرش سطحي و يا سنگريزه عمقي بوده و در شرق يزد مي باشد. به منظور نمونه برداري، 12 نمونه خاك در سه نقطه كه يكي از آن ها در مجاورت شق و دو نقطه ديگر به فاصله 100 متر از طرفين بودند انتخاب گرديد و در هر نقطه چهار پروفيل از صفر تا عمق 120 سانتيمتر حفر شد. بر روي نمونه ها آزمايشاتي از جمله، اندازه گيري شاخص هاي تغيير ضرايب حجمي در مقابل رطوبت هاي مختلف در جعبه هاي مكعبي فلزي گالوانيزه به ابعاد 20 سانتيمتر، آزمايشات تعيين حدود آتربرگ، حد واگرايي و ساير شاخص هاي مكانيك خاك انجام گرفت. نتايج نشان داد كه حد رواني خاك محدوده شق، نزديك به 29 درصد و حد رطوبت شق خوردگي نزديك به 4 درصد شد. همچنين بيشترين مقدار همكشيدگي عمودي (فرونشست) حدود 11 درصد و بيشترين مقدار همكشيدگي افقي حدود 6 درصد در خاك هاي محدوده شق رخ داد. به عبارتي ديگر به ازاي هر متر عمق رسوب امكان 11 سانتيمتر نشست در عرصه هاي با شرايط رطوبتي كمتر از 4 درصد دور از انتظار نمي باشد. با توجه به شرايط خاص منطقه پيشنهاد مي گردد پروژه هاي سازه اي از جمله احداث جاده، خطوط گاز، لوله آب و پل سازي در اين گونه عرصه ها انجام نشود.

In the last two decades، the land subsidence، especially in fine-grain plains، cracks emerged in YazdArdakan plain، it is called soil crack. One of the important assumptions in relation to emergence of this phenomenon، withdrawal of water from underground aquifers and decrease the hydro dynamic pressure and dense sediment. This phenomenon happens in fine-grained sediment and caused damage to building structures، roads، masts. the case study is clay plain lands without desert pavement in East of Yazd. For sampling، 12 samples were taken from three points were selected which one of them in the vicinity of crack and two other points were within 100 meters of side of crack in each point، four profiles were drilled from zero to 120 cm depth. On samples some experiments such as the indicators of changing bulk modulus were measured in different moistures in galvanized metal cube boxes with dimensions of 20 cm، some experiments were done such as Atterberg limit tests، divergence and failure limit. The results showed that liquid limit of the crack’s territory is near to 29 percent and moisture limit of crack is close to 4 percent. the most vertical and horizontal shrinkage in crack soils were 11 and 6 percent respectively. In other words، in per meter depth of sediment، 11 cm subsidence in areas with moisture less than 4 percent is not unexpected. With regard to the specific circumstances of the area، is proposed structural projects، gas lines، water pipes and bridges is not done in these areas.