زيبايي شناسي و مسؤوليت اخلاقي در ادبيات پسانوگرا

مقالهٔ حاضر به تحليل ارتباط پيچيده بين ادبيات و فلسفهٔ اخلاق مي پردازد و هدف آن بررسي فرصت ها و چالش ها در آفرينش ادبيات اخلاقي از سويي، و نقد و تفسير مسؤولانهٔ متون ادبي از سوي ديگر است. همچنين نوشتار حاضر دو قطب متضّاد در رويكرد به مقولهٔ "زيبايي شناسي و اخلاق" را با رويكردي تاريخي مورد بررسي قرار مي دهد. آيا هنر بايد كاربردي و اخلاق مدار و يا مستقل و خودمختار باشد؟ اخلاق گرايان كه كاربردي اخلاقي براي ادبيات متصورند، متون ادبي را ابزاري آموزشي تلق ي مي كنند كه مي بايست سجاياي اخلاقي را به جامعه القا كند. اينان مسؤوليت ادبيات را دعوت به تعالي اخلاقي مي دانند اين رويكرد در حالت ايده آل حالتي آرماني را فرض مي كند: شايد ادبيات (به ويژه ادبيات داستاني) به ما كمك كند تا به مسائل انساني از زاويه ديد "ديگري" بنگريم. بدين معنا، ادبيات با به تكاپو داشتن قدرت خيال، ما را درگير افرادي كه در مختصات و شرايط خاص ي قرار گرفته اند مي كند تا به تفكّر در باره تضادها ، تقابل ها، و دشواري هاي تصميم گيري اخلاقي بپردازيم. ادبيات در كاخ خيال به ايده هاي انتزاعي جان مي بخشد و الهام بخش زندگي اخلاقي مي گردد؛ در اينجا اينكه آيا نويسندگان هميشه در جهت روشنگري خوانندگان قلم م يزنند/و يا بايد بزنند محل سؤال است. در مقابل اين رويكرد، نظريهٔ زيبايي شناسي كه در اوايل قرن بيستم با مدرنيسم به اوج شكوفايي رسيد، هنر (من جمله ادبيات) را فارغ از هر انگيزهٔ خارجي – حتي اخلاق – ارزيابي مي كند. از اين منظر ادبيات نه كاركرد اخلاقي دارد و نه مي تواند داشته باشد. فلسفهٔ روشنگري و پيشگامان آن نسبت به قدرت خيال و حسن نيت داستان نويسان ظنين بودند. آنها تخيل ادبي را غير منطقي و گمراه كننده مي دانستند و معتقد بودند كه ادبيات نمي تواند به معيار هاي اخلاقي چيزي بيافزايد. در نقد ادبي جديد پيوند فلسفه اخلاق و ادبيات با چالش هاي جدي تري مواجه است. جريان هاي جديد همچون پساساختارگرايي، ساختارزدايي، و پسانوگرايي فرايند خوانش سنتي را به كناري مي نهند