مطالعه تطبيقي زيبايي شناسي در صفحه آرايي نسخه هاي مصور سبحه الابرارجامي و ديوان خاقاني (قرن 9 و 11 ه.ق)

هنر كتاب آرایی و نگارگری از جمله هنرهای ارزنده و پرافتخار تاریخ هنر ایران زمین است. در طول تاریخ پرفراز و نشیب این هنرها، مكاتب و هنرمندان گوناگونی آمدند و رفتند؛ و در هر یك ارزشهای بصری و تزئینی قابل توجهای به یادگار ماند كه بعدها، در دوره های پسین آن مكاتب قابل مشاهده است. دو مكتب نگارگری هرات در دوره تیموری و اصفهان در دوره صفوی، از جمله مكاتب بااهمیت و پرارزش هنر ایران هستند كه آثار بسیار باارزشی در این دوران به رشته تحریر در آمدند . آثار مهم ادبی مانند : سبحه الابرار عبدالرحمان جامی شاعر قرن نهم ه.ق و دیوان حكیم افضل الدین بدیل با علی خاقانی شاعر قرن ششم ه.ق است كه شاید این دیوانها در دوران ها و مكاتب مختلف هنری دیگر كتابت و نگارگری شده باشند، اما این دو نسخۀ مذكور كه در سده های 9 و 11 ه.ق كتابت و نگارگری شده اند به علت عدم دسترسی آسان و نگهداری در مخزن موزه كاظمینی یزد و ناشناخته بودن، تاكنون مورد مطالعه و تحلیل قرار نگرفته اند. در این پژوهش برآن شدیم تا ویژگیهای زیبایی شناسی، صفحه آرایی و تزئینی تصویری این نسخ را مورد مطالعه قرار دهیم و بر این اساس نوع تحقیق بنیادی با روش تحلیلی توصیفی و مطالعه و تحلیل دو نسخه موجود در موزه كاظمینی و استفاده از منابع معتبر كتابخانه ای (اسنادی) انجام گردید. بنابر یافته های این پژوهش؛ این دو نسخه در دو مكتب معتبر و جداگانه از نظر ویژگیهای كتابت و نگارگری تهیه شده اند و دارای ویژگی های منحصر به فرد خود هستند. اما به فراخور شرایط اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و به ویژه توجه و اهتمام حكما و امرای آن عصر به هنر و هنرمند، آثاری با مؤلفه های ارزشی و زیبایی شناسی متفاوتی خلق شده است. ازجمله این موارد: در مكتب هرات به علت توجه بیشتر و ارزش گذاری به هنر و هنرمند، آثار نفیس تری نسبت به دوره صفوی و مكتب اصفهان كه در آن نفوذ عناصر غربی به ایران قابل مشاهده است، به وجود آمد. نكته قابل توجه در یافته های این پژوهش؛ نطام شبكه ای در صفحه آرایی و استفاده از فضای سفید كم در اطراف كار است كه از ویژگی های عمده كتابت نسخ خطی مصور در دورانهای مختلف هنر ایرانی است و برتری یافتن انسان در هر دو مكتب كه اهمیت انسان را در هنر ایرانی دو دوره نشان میدهد.