چالش واژگاني و گفتماني چندهمسري در شعر رقيب از سيمين بهبهاني

چندهمسري يكي از مهم ترين مسائل مطرح در حوزۀ دانش هاي جامعه شناسي، روانشناسي، قوم نگاري و مردم شناسي است. با وجود كاربرد واژۀ «چندهمسري» در زبان فارسي كه ما را وادار به پذيرش واژه مي نمايد، بررسي معناي «همسر» به عنوان بخشي از اين واژۀ مشتق- مركب، تناقض و تعارض معنايي در ساخت واژه را نشان مي دهد؛ اضافه شدن واژۀ «چند» بر سر «همسر»، تعادل و برابري را و يا بر طبق آنچه در فرهنگ لغت آنندراج آمده است، عديل بودن را بر هم مي زند. مسئله برهم خوردن اين تعادل و توازن در شعر سيمين بهبهاني نشان داده و بهبهاني در شعر رقيب، به چندهمسري به عنوان يك مسئلۀ اجتماعي پرداخته است؛ مقالۀ حاضر رقيب را از دو نظرگاه واژگاني و گفتماني مورد بررسي قرار مي دهد. به نظر مي آيد كه «رقيب» در قالب گفتماني عاطفي واژۀ چندهمسري و ماهيت آن را به چالش مي كشد. در اين پژوهش، ابتدا نگاهي گذرا به زندگي سيمين بهبهاني خواهيم داشت و در ادامه، چالش واژگاني و چالش گفتماني چندهمسري را در دو نيمۀ شعر با تجزيه و تحليل نام دهي، تقابل گفتماني، زاويۀ ديد، كنش داستاني و ارزيابي راوي از اين كنش بررسي خواهيم كرد. نگاهي هرچند گذرا به زندگي سيمين بهبهاني، به عنوان شاعر ملموس، نشان مي دهد كه با حال و هواي روايتي كه راوي اول شخص رقيب توصيف و تصوير مي كند، بيگانه نبوده است. گفتمان رقيب نشان مي دهد كه حضور «ديگري» توازن و تعادل را در خانه بر هم زده است و اصلاً كاربرد واژۀ همسر را براي «ديگري» نمي پذيرد و در واقع اصطلاح چندهمسري را به رسميت نمي-شناسد. در گفتمان رقيب، وجود «ديگري» با عنوان «رقيب» بزرگترين آسيبش را به كودكان مي زند و كودكان اولين قرباني اين عدم تعادل يا بر هم خوردن عدل و عديل و كفه هاي موازي بار عواطف، احساسات، مسئوليت و ... در دوسويۀ زندگي هستند. بعد از كودكان دومين قرباني، زني است كه زماني به عنوان همسر و مادر در آن خانه ايفاي نقش مي نموده است. اين دو قرباني در شعر به وجه نمادين بازنمايي شده و با زهري كه به دست خودي در جام ريخته شده كشته مي شوند. در اين بازنمايي نمادين، خودي مي تواند هم زن دوم را شامل شود كه با وجود يكسان بودن جنسيتش با زن اول، زندگي او را زهرآگين و تباه مي كند و هم مي تواند به كوتاهي هايي كه خود راوي در زندگيش داشته اشاره كند و هم همسر او را به عنوان شريك جرم اين مرگ هولناك شامل شود.