نگاهي زبان شناختي به معاني واژه « عين» در مثنوي معنوي از منظر پلي سِمي يا تكثّر معنايي

تكثّر معنايي يا به عبارت ديگر « Polysemy » و چند معنايي، از مهم ترين موضوعات معني شناختي مطالعات زبان شناسي است. رويكردهاي زبان شناختي در خصوص معني و مفهوم واژه ها، ما را با شرايطي روبرو مي كنند كه معلوم مي شود تعدادي از لغات، تحت تاثير عناصر همنشين خــــود، معني و مفاهيم متعددي به خود مي گيرند. اين نگرش كه يكي از مهم ترين محور هاي پژوهش هاي ادبي قرار گرفته، كمك شاياني به كشف و بيان دقيق معناي واژگان در ساختار كلام ادبي منجر مي شود. واژه «عين» يكي از اين كلماتي است كه داراي معاني متعدد در زبان عربي و به تبع آن در زبان فارسي بوده و مي توان مواردي از اين تكثّر معنايي را، حداقل در قرآن كريم در اين مورد مشاهده نمود. مولانا از جمله شاعراني است كه در آثار ايشان كاربرد متنوع واژه (عين) به چشم مي خورد و مطالعه حاضر نيز در صدد آن بوده تا وجوه كاربردي اين واژه را فقط در شش دفتر مثنوي معنوي بررسي و نشان دهدكه معاني دقيق «عين» با توجه به محور هم نشيني و جانشيني كلمات، در ابيات مثنوي چگونه بوده است. براي همين منظور، ابتدا ابيات مرتبط، از نظر بسامدي با نرم افزار هاي گوناگون، استخراج و سپس به روش تحليل محتوا، مورد بررسي و واكاوي قرارگرفتند. نتايج به دست آمده نشان داد كه اين واژه در 107 بيت از شش دفتر مثنوي به شكل مفرد و يا تركيبي و در مقاصد و معاني مختلفي از جمله «چشم، چشمه، نام حرف، درون و ذات و ... » به كار رفته است. تحليل ابيات مويد اين نكته است كه اين كاربرد ها به شكل طبيعـــــي بوده و تعمدي در كاربرد آن ها براي هنر نمايي هاي لفظي و صوري در ابيات وجود ندارد.