زمينه هاي كاربرد مفهوم تكبر در مثنوي

جلال الدين محمد بن محمد( 604 – 672ق ) ملقب به مولانا شاعري عارف است. به ندرت مي توان مسأله اي را در زمينة مسائل اخلاقي و عرفاني يافت كه از نگاه دقيق او دور مانده باشد. كبر هم از آن جمله صفات اخلاقي است كه مولانا توجه خاصي به آن نشان داده است. به ويژه در مثنوي كه با كمك اصطلاحاتي چون استكبار، عجب، خودبيني، مني و أنايي در اين زمينه شاهد آموزه هاي مفصلي هستيم. با توجه به آنچه گفته شد، در اين پژوهش به بررسي رويكردهاي گوناگون شاعر در زمينة تكبر پرداخته شده است. اطلاعات اين مقاله با استفاده از شيوة توصيفي- تحليلي جمع آوري شده اند و نتايج حاصل از اين بررسي ها نشان مي دهد كه مولانا در مثنوي در صدد است تا راه هاي شناخت تكبر، راه هاي دوري از آن و درمان آن را براي مخاطب روشن كند و به منظور عينيت بخشيدن به آموزه ها و ملموس تر كردن آن ها از متكبران بزرگي چون ابليس، نمرود و فرعون هم سخن به ميان مي آورد و حدود تكبر و تواضع را مشخص مي كند. شاعر علاوه بر شناساندن عوامل تكبر-زا،راه هاي درمان را نيز به وضوح بيان مي كند. بزرگترين راه چاره اين بيماري در مثنوي شناخت خداوند و عشق ورزيدن به پروردگار است. خودشناسي و ياري گرفتن از اعمالي چون تواضع، استغفار، رياضت، سجده در پيشگاه حق، قرار رفتن در ظل پير و مهم تر از همة اينها توكّل راه هاي ديگر درمانند.