اثربخشي بازي هاي شناختي بر عملكردهاي اجرايي كودكان دچار بيش فعالي نقص توجه

مقدمه و بيان مسئله: اختلال بيش فعالي نقص توجه يكي از اختلال هايي است كه ميان كودكان مدرسه اي از شيوع بالايي برخوردار است. نرخ شيوع اين اختلال 5 درصد گزارش شده است. به طور كلي، احتملا در هر كلاس عادي يك يا دو كودك با اختلال بيش فعالي نقص توجه وجود دارد (شكوهي، 1389). اين اختلال در مبتلايان به 3 حالت بي توجهي، بيش فعالي يا تركيبي بش فعالي و بي توجهي بروز مي كند. اين نشانه ها اثرات جبران ناپذيري بر مدرسه، اجتماع و محيط خانه كودك بر جاي گذاشته و مشكلاتي را در زمينه تحصيلات رسمي، ارتباط و رابطه با والدين كودك ايجاد مي كند (چي، 2002). در سال هاي اخير با عنايت به توسعه دانش نظري و كاربردي روانشناسان رشد و متخصصان تعليم و تربيت، توجه به مسائل شناختي كودكان و به ويژه چاره جويي براي مشكلات شناختي از جمله كمبود توجه، ناتواني در برنامه ريزي و مسائل مربوط به حافظه كودكان نقش پر رنگي را به خود گرفته است و در ميان اين مداخلات شناختي براي كودكان داراي اختلال نارسايي توجه/بيش فعالي در كانون توجه قرار گرفته است (ميراندا و همكاران، 2013). در امر مداخلات درماني، كار كنترل با شروع درمان دارويي آغاز مي گردد. داروي محرك هر چند منافه كوتاه مدت ايجاد مي كند ولي در درازمدت فايده اي ندارد. اكثر درمانگران پيشنهاد مي كنند كه بايد از داروها در تركيب با ساير درمان ها استفاده شود (كاكاوند، 1384). براي درمان اختلال عصبي، تحولي، شيوه هاي مختلف آموزش خانواده و درمان هاي مبتني بر فن آوري و بازي درماني با اهداف درماني مختلفي وجود دارد (خوشابي و همكاران، 1392؛ سهرابي، 1391؛ عبدالهيان و همكاران، 1391). درمان هاي شناختي رفتاري و ارتقاي كاركردهاي اجرايي عصب شناختي يكي از حوزه هاي اصلي اين مداخلات است (عبدالهسان و همكاران، 1391). كودكان دچار اختلال نقص توجه/بيش فعالي داراي توجه كوتاه مدتي هستند و از اين رو در يادگيري مهارت هاي تحصيلي و عملي دچار مشكل هستند. دو مورد از مولفه هاي عملكردهاي اجرايي كه در كودكان با اختلال نقص توجه/بيش فعالي مواجه است حافظه فعال و پردازش اطلاعات مي باشد. بازي درماني رويكردي با ساختار و مبتني بر نظريه درمان است كه فرآيندهاي يادگيري و ارتباط طبيعي و بهنجار كودكان را پايه ريزي مي كند. هدف از انجام اين پژوهش بررسي اثربخشي بازي هاي شناختي بر عملكرد اجرايي (حافظه فعال و پردازش اطلاعات) كودكان دچار بيش فعالي/ نقص توجه بود. روش پژوهش پژوهش حاضر در زمره پژوهش هاي تجربي از نوع پيش آزمون-پس آزمون با گروه گواه قرار داشت. متغير مستقل اين پژوهش بازي درماني مبتني بر بهبود كاركدهاي اجرايي است و متغير وابسته نيز كاركردهاي اجرايي با سه مولفه حافظه فعال، پردازش اطلاعات كودكان دچار بيش فعالي نقص توجه مي باشد. جامعه آماري شامل كليه مراجعه كنندگان به مراكز مشاوره شهر اصفهان براي درمان ADHD در سال 1396 بودند. نمونه آماري به شيوه نمونه گيري در دسترس ا ميان دانش آموزان مبتلا به اين اختلال در يكي از مراكز مشاوره اصفهان انتخاب شدند. نمونه كه شامل 24 دانش آموز بودند به صورت تصادفي در دو گروه آزمايشي و كنترا شركت داده شدند. در ابتدا آزمون SNAP براي والدين اجرا شد. پس از آن آزمون هاي رايانه اي استروپ و برج لندن بر روي دانش آموزان به صورت فردي اجرا شد. همچنين به صورت فردي، از هر كودك آزمون فراخني ارقام مستقيم و وارونه وكسلر كه به صورت قلم كاغذي گرفته شد. گروه آزمايش به مدت 20 جلسه، هر هفته 2 جلسه، جلسات بازي درماني مبتني بر كاركردهاي اجرايي با هدف بهبود كاركرد اجرايي حلفظه فعال، پردازش اطلاعات گذراندند. ابزار پژوهش 1-آزمون SNAP-IV: اين آزمون اولين بار توسط سوانسون، نولان و پلهام (1980) تهيه شد و داراي يك فرم واحد جهت پاسخگويي والدين و معلمان مي باشد. آزمون داراي 18 سوال بوده كه 9 سوال اول مربوط به شناسايي بيش فعالي I و 9 سوال دوم مربوط به شناسايي بيش فعالي H است . از تمامي 18 سوال براي شناسايي بيش فعالي C استفاده شد. 2- آزمون استروپ: اين آزمون اولين بار توسط استروپ (1935) به منظور اندازه گيري توجه انتخابي، مهار و انعطاف پذيري شناختي سساخته شد. 3- ۀزمون برج لندن: اين آزمون براي اولين بار توسط شاليس (1982) ساخته شد تا توانايي برنامه ريزي را در لوب فرونتال بسنجد. در اين آزمون از فرد خواسته مي شود تا مجموعه اي از مهره هاي زنگي سوار شده بر سيه ميله عمودي را براي جور كردن با يك هدف مشخص جا به جل كند. 4- آزمون فراخناي ارقام مستقيم و معكوس (خرده مقياس آزمون حافظه وكسلر): آزمون فراخناي ارقام يك آزمون حافظه به شمار مي رود. اين آزمون فهرست هايي از 3 تا 9 رقم به طور شفاهي مي شوند و آزمودني بايد ارقامي را كه مي شنود (2 تا 8 رقم) به طور معكوس بازگو كند. يافته هاي پژوهش نتايج در دو مرحله پيش آزمون و پس آزمون با استفاده از تحليل كوواريانس در دو گرو مورد تحليل قرار گرفت. در مجموع، نتايج اين پژوهش نشان داد كه آموزش بازي هاي شناختي بر انواعياز عملكردهاي اجرايي كه در اين پژوهش مد نظر بودند (شامل حافظه و پردازش اطلاعات) در كودكان دچار بيش فعالي نقص توجه اثربخش است (05/0 P). بحث و نتيجه گيري با وجود اين كه اختلال بيش فعالي نقص توجه شايع ترين اختلال در ميان كودكان به شمار مي رود، اثربخشي بازي هاي شناختي بر عملكرد اجرايي (حافظه و پردازش اطلاعات) اين كودكان مورد بررسي زيادي قرار نگرفته است. در اين پژوهش گروه آزمايش به مدت 20 جلسه، هر هفته دو جلسه، جلسات بازي درماني مبتني بر كاركردهاي اجرايي را دريافت كردند و نتايج حاكي از موثر بودن اين نوع آموزش ها بود. نتايج اين پژوهش با عبدالهيان و همكاران (1391) همسويي دارد. با توجه به اينكه دو آزمون استروپ و برج لندن براي اندازه گيري توجه انتخابي، مهار و انعطاف پذيري شناختي و برنامه ريزي صورت گرفت، مي توان گفت انجام بازي هاي شناختي در كنار دارو درماني ك خط اول درمان براي اين اختلال به حساب مي آيد، استفاده از بازي هاي شناختي مي تواند در مدارس و كلينيك هاي مشاوره توسط درمانگران و مشاوران مورد توجه قرار گيرد.