نگاهي به جلوه‌هاي ارزشهاي اخلاقي- اجتماعي و انساني پيامبر اسلام (ص) در آثار نظامي

ارزشهاي والاي اسلامي در تاريخ ادب و فرهنگ ايران نقش مهمي داشته و بسياري از آنها در آثار سخنوران بزرگ پارسيگوي مجال بيان يافته است. از اين نظر خمسه نظامي گنجوي گنجينه گرانبها يي مشحون از آموزه‌هاي قرآني و الگوهاي اخلاقي- اجتماعي و انساني پيامبر رحمت بعنوان بزرگترين مصلح تاريخ تمدن بشر و انسان كامل بشمار مي‌رود. چون اسلام از حكمت الهي سرچشمه گرفته است، آموزه‌هاي آن بعنوان دين فطري و حنيف، مشمول هويت تمامي انسانهاست. ترسيم ارزشهاي‌هاي انسان سازي و جامعه مدينه درخمسه نظامي، از پيامهاي وحياني خدا و الگوهاي اخلاقي- اجتماعي و فرهنگي و انساني حضرت محمد (ص) سرچشمه مي‌گيرد. نظامي گنجوي از جمله متفكران بر جسته اسلامي است كه شرع و عقلانيت و حكمت و اخلاق و عرفان را با هنر شعر در هم آميخته است. او هم حكيم و عالم است است و هم شيخ و عارف و آثارش نيز حاكي است كه وي عمر گرانمايه خود را در محيط سير و سلوك معنوي (زهد و تقوا و عزلت و رياضت)، در عين حال در تكاپوي مستمر در درياي بي كران انديشه و تأمل و علم اندوزي و حكمت آموزي گذراند. او همچنين همواره در حال جستجوي الگوهاي والاي انساني و اخلاقي و معنوي براي بشر بود اين الگوها جنبه آرمانگرايانهاي داشت. در اين جستجو، بزرگترين راهنماي وي نور حكمت وحياني و مشكاة نبوت است و حتي وقتي كه در تشريح مسايل هستي شناسي و انسان شناسي از حكيمان هند و يونان و ايران باستان و غيره نام مي‌برد، آرا و افكار آنها را در پرتو آموزه‌هاي قرآن و نبوت توجيه مي‌كند. وي اهل سير و سلوك است، ولي اسم مرشد او ذكر نشده است. از شيوه زندگي و طرز تفكر و رفتار و گفتارش چنين بر مي‌آيد كه او پيامبر اسلام را ابعنوان انسان كامل و لگو براي ارشاد معنوي خودش و امت و جامعه مي‌داند. جلوه‌هايي از الگوها و ارزشهاي فوق، درلابلاي داستانهاي خمسه بازتاب عميق و گسترده داشته و محورهاي اصلي آنرا ميتوان بشرح زير خلاصه و جمع بندي نمود: * وحدت ميان خدامحوري و انسان مركزيي * جايگاه انسان در نظام هستي، بعد دين محوري وخردگرايي او * فلسفه انسان سازي، سلوك معنوي، تهذيب اخلاق وتصفيه باطن * اصلاح جامعه و الگوهاي جامعه مدني: قانون گرايي و عدالت و تعاون * اعتدال، تعامل ورزي، گفتگو و مصالحه و تفاهم