فراگفتمان در چكيدۀ مقالات علمي-پژوهشي: مطالعه‌اي موردي در زبان‌شناسي ايران

امروزه مطالعات متعدد در حوزه فراگفتمان حاكي از آن است كه نويسندگان انواع متون از جمله متون علمي علاوه بر انتقال گزاره‌هاي عيني، از انواع عناصر زباني مانند ترديدنما، يقين‌نما، نگرش‌نما، ارجاع‌به‌خود براي ابراز مواضع خود استفاده مي كنند و همچنين با تكيه بر عناصري مانند ضمير خواننده، دانش مشترك، جملات پرسشي، امري و معترضه، خواننده را به خوانش متن مورد نظر ترغيب مي‌كنند. در اين پژوهش با شيوه‌اي توصيفي-تحليلي، كميت و كيفيت استفاده از عناصر فراگفتماني را در 180 چكيده مقالۀ علمي-پژوهشي زبان‌شناسي ايران بررسي كرده‌ايم. يافته‌ها در كل پيكره نشان مي‌دهد كه عنصر ترديدنما پربسامدترين ابزار فراگفتمان است و عنصر ارجاع‌به‌خود در جايگاه دوم قرار دارد. با توجه به متغير كار گروهي، نويسندگان مقالات انفرادي در تمام موارد بجز ارجاع‌به‌خود بيش از نويسندگان مقالات گروهي از عناصر موضع‌گيري استفاده مي‌كنند. همچنين پردازش داده‌ها با توجه به متغير جنسيت نشان مي‌دهد كه نويسندگان زن در نگارش چكيدۀ مقالات به ميزان بيشتري از عناصر ترديدنما، نگرش‌نماي مثبت و ضميرخواننده استفاده مي‌كنند و از سوي ديگر، نويسندگان مرد به ميزان بيشتري از عناصر يقين‌نما و ارجاع‌به‌خود استفاده مي كنند. اين تفاوت بارز در پيكرۀ مربوط به دو گروه نويسندگان زن و مرد، رويكرد جنسيت‌گرا در استفاده از صورت‌هاي زباني را تقويت مي‌كند.